Sumqayıt 30 il sonra.Nöqtəsiz bir tarix
1988-ci il fevralın 29-da Sumqayıt Mədəniyyət Klubunun binasında 1000-lə erməni toplanmışdı.
Sovet ordusunun əsgərləri erməniləri azərbaycanlılar arasından xilas etmək üçün buradayıblar. O anda yaşamaq üçün, salamat qalmağın yeganə variantı o idi. Binadan çıxmağa icazə verilmirdi.Çoxları bayırda öz uşaqlarını , valideynlərini, ailə üzvülərini tərk etmişdilər hansılar ki artıq cəsədlər idi.Klubun qapıları martın 6-da ondan sonra açıldı haçan ki, sanitariya şəritinin olmamasından və lazımi tibbi yardım olmadığından yeni doğulan körpə dünyasını dəyişdi. 6 gün məlumatsız qalan ermənilərə yalnız bircə izahat verildi ki, epidemiya başlana bilər. 1988-ci il fevralın 20-də Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Deputatlar Şurası Ermənistanla birləşmək barədə qərar qəbul etmişdir. Sumqayıt ilxısı bu qərara Azərbaycanda belə səslənmişdir. Sumqayıtda ilk nümayiş fevralın 26-da keçirildi. Bu isə Sumqayıtdan erməniləri öldürmək və ermənilərdən təmizləmək çağırışlarıyla məhdudlaşdı. Belə ki, ertəsi günü mitinqə ardıcıllıq edən növbəti gün və növbəti yürüşdə edilən çağırışlar artıq həyata keçiriləcəkdi. Mitinq iştirakçıları erməniləri təqib edəcəyi, onların qırğınını həyata keçirəcəklərini, iştirakçılar və təşkilatçılar əvvəlcədən bilirdilər, planlaşdırılmış idi. Baltalar, dəmir çubuqlar və bıçaqlar dərhal şəhərin küçələrinə axan kütlənin əlində göründü. Beləliklə, erməni qırğınlarının üç günündə, nəyin ki, barəsində Mərkəzi hakimiyyətlərə dərhal məlum oldu, ancaq erməniləri onlara kömək etmək üçün tutdular.
Bəlkə də onu sovet dövründəki milli tələbləri olan digərlərinə acı bir dərs olmaq üçün elə buraxdılar.
Fevralın 28-də, vəziyyət hətta ordunun səlahiyyətlərindən kənarda idi, Sovet ordusunun bir hissəsi artıq Sumqaita çatdı. Lakin qırğınlar yalnız bir gün də keçdikdən sonra dayandırılıb və ondan əvvəlsə hərbçilər yalnız ermənilərin necə qətlə yetirilməsinə, sağ-salamat yandırılmasına, təcavüzünə baxdılar. Yardım istəyənlərəsə hərbiçilər sərəncam almamışıq deyərək cavab verirdi,yaxud üzünü çevirərk cavab vermirdi.250 000-li şəhərin bütün ərazisi boynaya çevrilmişdir.Onlarla qətllər kimlərin ki, böyük əksəriyyəti işgəncələr və zorakalıqlardan sonra sağ və salamat yandırılırdı.100-lərlə yaralılar vardı ki, onlar da əlillərə çevrildilər. Zorlananlar içərisində azyaşlı qızlar var idi.200 talan edilmiş evər, onlarla qırılmış və yandırılmış maşınlar, darmadağın olunan emalatxanalar, köşklər mağazalar eləcə də 18 min erməni qaçqınlar vardı. Sumqayıtda o “internasional” şəhərdə baş verən soyqırımdan iyirmi iki il keçməsindən sonra indiyəcən də Sovet dövründə neçə erməni öldürüldüyü hələ də bilinmir.Sumqyıt və Bakı morqlarında 100-lə ermənilərin nəşlərinin olması barədə həmin günlərdə öz doğmalarını onlar içərisində axtaran ermənilərin subutu idi, həm də quru faktlar idi.
Erməni qurbanlarına ən az ölüm şəhadətnamələri 187 nəfər olub, ən çoxu – 648 nəfərdir. Əslində, bu şəhərdə fevralın 27-29-da ən azı 461 nəfər həlak olub, çünki ölüm şəhadətnamələri il başından bəri və ardıcıl olaraq sayılmışdı.Nə Sumqayıt ilxısının istintaq edən sovet qanunu sistemi, nə də sınralar kimsə qurbanların sayını dəqiqləşdirməyib.
Sumqayıt Azərbaycan hakimiyyətləri tərəfindən tam xırdalıqlarla planlaşdırılmış əməliyyat idi.Qarabağ tələbini susdurmaq naminə edilən əməllər olub. Həmin günlərdə Sumqayıtda Azərbaycanın yüksək rütbəli hakimiyyəti idi. Beynəlxalq qanuna əsasən, Sumqayıtda baş verənlər soyqırımın səciyyələndirilməsinə tam uyğundur.
:
