Artsax Respublikasının 28 yaşı var. 1991-ci ilin sentyabrın 2-də xalq deputatlarının Dağlıq Qarabağın marz və Şahumyanın regional şuralarının birgə iclası, keçmiş DQMV və Şahumyan rayonları sərhədlərində Dağlıq Qarabağ Respublikasını (DQR) elan etdi.
Beləliklə, o zaman qüvvədə olan qanunvericilikdə əks edilmiş, xüsusilə 1990-cı ilin aprelin 3-də qəbul edilmiş, SSRİ-dən respublikanın çıxması halında milli muxtariyyətlərinə öz dövlət-hüquqi statusunu müstəqil müəyyən etməyə imkan verən hüququ təmin edildi.
1991-ci ilin dekabrın 10-da Sovet İttifaqının rəsmi dağılmasından bir neçə gün sonra, Dağlıq Qarabağda referendum keçirildi, o zaman əhalinin əksəriyyəti- 99,89 faizi Azərbaycandan ayrılmasını və tam müstəqilliyi dəstəklədi. Sonra da parlament seçkilərində DQR Parlamenti seçildi, hansı da ilk hökuməti təşkil etdi. Müstəqil DQR hökuməti tam blokada və Azərbaycan hərbi təcavüzü şəraitlərində öz öhdəiklərini yerinə yetirməyə başladı.
Yaradılmış vəziyyətdə Bakının cavab əməliyyatları gecikmədi. 1991-ci ilin sentyabrın 25-də Şuşidən ilk dəfə “Alazan” tipli raketlərlə Stepanakert bombalandı. Artsax azadlıq müharibəsi başladı. Erməni ordusu formalaşıldı və Dağlıq Qarabağ xalıqının təhlükəsizliyini təmin edə bildi.
Azərbaycanın xahişiylə 1994-cü ilin mayın 12-də Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ və Ermənistan müdafiə ali idarəçiliklərinin rəhbərləri tərəfindən atəşkəs barədə sənəd imzalandı.
