Bakı 1990, Vilnüs 1991: “Oxşar, lakin fərqli yanvarlar”
Nüfuzlu Litva lrytas.lt mətbusunda tanınmış Litva tarixçisi Algis Kasperaviciusun Bakıda erməni talanları və qırğınlarına 30 illiyinə həsr olunmuş məqaləsi işıqlandırılmışdır. Algis Kasperaviciusun məqaləsini təqdim edirik.“Bu yanvarda , həmin faciənin 30 illiyi tamam olur. Azərbaycan paytaxtı Bakıdan son ermənilər qaçmaq məcburiyyətində qalmağa məcbur oldu.Azərbaycanın digər rayonlarında artıq ermənilər qalmamışdır.
Qırğınlar zamanı Sovet ordusu birləşmələri tanklarla və digər ağır texnikalarla milyonlarla sakini olan Bakı şəhərinə daxil oldu.Onlar çox gec daxil oldular haçan ki, qırğınlar artıq sürətlə davam edirdi və öz işini görmüşdü.
Ordu azərbaycanlı aktivistlər tərəfindən müqavimətlə üzləşdi, onların çoxu ermənilərin xüsusi əmlaklarını qarət edərək onları məhv edirdi.Vilnüsün gələcək meri, hələ gənc jurnalist olan Arturas Fuokas, yanvarın 24-31-də ermənilərin əzabları haqqında yazmaq üçün Bakıda və Vilnyus Universiteti qəzetində ermənilərin əzab əziyyətləri barədə yazıb.Onlar adamları pəncərələrdən atır, yandırır və öldürdülər”.
Zuokasın qoşunların girişi faktını qınadığını nəzərə alsaq, bu ifadə daha da dəyərlidir. Onun fikrincə, erməniləri xilas etmək Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin Azərbaycan xalq hərəkatını alt-üst etmək üçün bir bəhanə olmuşdur.(Bax: A. Zuokas. Bakı gatvėse haradadır? // “Universitas Vilnensis” 1990 vasario 9) A. Zuokas.Bakının küçələrini hansı tanklar qoruyur? // Universitas Vilnensis, 9 fevral 1990).Ordu ilə ən böyük toqquşmalar 19 və 20 yanvar tarixlərində Bakı küçələrində baş verdi. 20 Yanvar, bugünkü Azərbaycanda hər il “matəm günü” olaraq qeyd olunur.Anım, hakimiyyətlər tərəfindən təşkil edilir və bu il Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev vətəndaşlara müraciət edərək, mümkün olduğu qədər çox tədbirlərdə iştirak etməyə çağırdı, bu müddətdə daima olduğu kimi Ermənistanı və erməniləri lənətləyir və təhdid edir.
Litvada, ehtimal ki, 1990-cı ildən bəri dəfələrlə olduğu kimi, mətbuatda və İnternetdə də məqalə və ya şərh görməli oluruq ki,Bakıdakı yanvar hadisələri və Vilnüsdəki 1991-ci il hadisələriylə necə müqayisə ediləcəkdir.
Hər iki halda Sovet ordusunun hərəkətləri nəticəsində itki və yaralananlar olub. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Bakıda Vilnüsdan daha çox itki olub. Bakıda həm də əsgər və zabitlər də öldürüldü və yaralandı.Ancaq bu fərq Bakı və Vilnüsdəki hadisələrin oxşarlığını təkzib etmək üçün bir arqument deyil. Əhəmiyyətli olan bu hadisələrdən əvvəl Litvada və Azərbaycanda baş verənlərdir. Əlbətdə bu hadisələrin indi necə izah edildiyi və hansı məqamların vacib olduğu da vacibdir.
Litvada, məlum olduğu kimi, Saudis Litvada yaşayan digər millətlərin nümayəndələrinə qarşı nifrət oyatmadılar və xaricilərə qarşı zorakılıq toxumunu səpməyib. Martın 11-də 1990-cı ildə müstəqilliyini elan edən Litva Respublikası, ərazisində yaşayan bütün insanları milliyyətindən asılı olmayaraq dövlətin vətəndaşı olaraq tanıdı.
1991 Yanvar ayında xalq düşmənçiliyi zəminində insanlar arasında qarşıdurmalar olmadı. Litvanın hər yerindən on minlərlə insan Sovet daxili qoşunlarının zorakılığına qarşı çıxdı.Yanvarın 12-dən 13-nə keçən gecə hərbiçilər 13 silahsız insanı qətlə yetirdilər, bir neçə yüz nəfəri yaraladılar və ya digər xəsarətlər aldılar. Qeyri-şiddətli müqavimət fonunda SSRİ rəhbərləri əsgərləri kazarmaya qayıtmağa məcbur edərək güc tətbiq etməkdən çəkinmədilər.
Litvada 13 Yanvar hadisələri kədərli və eyni zamanda şərəfli bir ildönüm hesab olunur və Litvada yaşayan digər millətlərin insanlarına qarşı ittiham və təhdidlərə əsla yer vermir.
Sovet İttifaqında bu vaxt Azərbaycanın dövlət qurma yolu erməni talanları, qırğınları və deportasiyaları ilə müşayiət olunurdu. Etnik təmizləmə deyilən bu hərəkətlərin məcmusudur.
Fakt budur ki, Sovet İttifaqının ilk illərində başlayan etnik təmizlənmə, qondarma Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Azərbaycana birləşdirildi. Naxçıvan SSRİ əhalisinin yarısından çoxu ermənilər olub və Bakı hakimiyyəti onları Ermənistana və ya SSRİ-nin digər bölgələrinə getməyə çağırırdı və ya məcbur edirdi.
Azərbaycanın qalan hissəsində, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində erməni əhalisinin 90% -dən çoxu yaşayırdı və Azərbaycan hakimiyyəti onları ləğv etmək iqtidarında deyildi. Bunun əvəzinə bölgənin iqtisadiyyatını məhdudlaşdırmağa çalışdılar.
Qorbaçovun başlatdığı islahatlar çərçivəsində 20 fevral 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Xalq Deputatları Şurası Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin SSRİ-dən SSRİ-yə birləşdirilməsi barədə qərar qəbul etdi. Moskva belə ərazi dəyişikliklərindən imtina edərək gecikdi və Azərbaycanın sənaye şəhəri olan Sumqayıtdakı azərbaycanlılar ermənilərin dəhşətli qətliamını təşkil etdilər.
Sadist qırğınlar və qadınların kütləvi təcavüzü 1917-ci ildən sonra Qafqazdakı qırğınları və 1915-1923-cü illər arasında Türkiyədəki ermənilər və digər xristianların soyqırımını xatırlatdı. Türkiyə indiyə qədər bunu rədd etdi, halbuki müasir Azərbaycanda ermənilər hələ də bu cür davranırlar. .
Azərbaycan hakimiyyəti Dağlıq Qarabağın erməni rəhbərləri ilə danışıqlardan imtina etdi və 1991-ci ildə ərazinin muxtar statusunu rəsmi şəkildə ləğv etdi.
Bundan sonra ərazi Artsax (Dağlıq Qarabağın yerinə qədim bir erməni adı) elan edildi. Ermənistanın dəstəyi ilə Azərbaycan ordusunun hücumlarına uğurla tab gətirdi.
1994 Atəşkəs sazişi imzalanmışdı, amma Azərbaycan yenə də qisas almaq niyyətindədir. Bunu təkcə təmas xəttindəki toqquşmalar, ordunun güclənməsi ilə deyil, həm də ölkə sakinləri arasında ermənilərin nifrətinə dəlalət edir. Ermənistan Azərbaycanı Dağlıq Qarabağdan məhrum etməkdə ittiham olunur və nəinki.
Ermənilərin qədim xristian xalqlarından biri kimi mövcudluğu da inkar olunur. Ermənistan Respublikasının indiki ərazisinin 19-cu əsrin əvvəllərində azərbaycanlıların yaşadığı və ermənilərin Rus çarları tərəfindən Türkiyədən didərgin salındığı bildirilir.
Beləliklə, Azərbaycan təbliğatına görə, ermənilər bir millət deyil, nə də öz əraziləri var. Bu şəkildə, Artsaxda və ya hətta Ermənistanın işğalı vəziyyətində mümkün bir erməni soyqırımı üçün zəmin hazırlayırlar.
Eyni zamanda, xaricdəki azərbaycanlı diplomatlar pullu səfərlər və ya digər kompensasiya forması qarşılığında təbliğat yazmaq və yaymaq və ya ən azı Azərbaycan və onun hökumət siyasətinin daha əlverişli mənzərəsini təqdim etmək qabiliyyətində olan jurnalistləri və digər şəxsləri toplayır. Bununla yanaşı, erməni qarışıqlıqları, etnik təmizlənmə və həddindən artıq nifrətə təhrik barədə heç bir məlumat verilmir.
Təəssüf ki, bu cür diplomatların hərəkətləri Litvada da görünür. Azərbaycan səfirliyində xidmət edən “nüfuzlu” ilə yanaşı, Lietuvos Aidasın musiqiçilərindən və publisistlərindən biri də Bakıya “Bakı Etüdləri” başlığı ilə səfəri haqqında yazdı.
Bu etika, beynəlxalq səviyyədə tanınan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozduğu iddia edilən Dağlıq Qarabağın “erməni işğalı” nı qətiyyətlə pisləyir. Hər halda bu “bütövlük” bərpa edilsə, o zaman Dağlıq Qarabağ erməniləri qaçqın olacaqlarına dair bir söz yoxdur. Beləliklə, Litvada və Azərbaycanda baş verən Yanvar hadisələrinin vəziyyəti deyil, onlardan götürülən dərslər də bir-birindən fərqlənir. “Oxşar, lakin fərqli Yanvarlar. Bakı 1990, Vilnüs 1991
Gərgin atmosfer müvəqqəti donmuşdu. ABŞ-İran problemi ilə bağlı mütəxəssislər 15: 10, 09.01.2020
Nüfuzlu Litva lrytas.lt dərc edilmişdir
tanınmış Litva tarixçisi Algis Kasperaviciusun Bakıda erməni talanlarının 30 illiyinə həsr olunmuş məqaləsi. Armenpress Algis Kasperaviciusun məqaləsini təqdim edir:
“Bu yanvar, son ermənilərin Azərbacan talanlarını davam etdirməsi səbəbiylə Azərbaycanın paytaxtı Bakıdan qaçmaq məcburiyyətində qaldıqları faciənin 30-cu ildönümünü qeyd edir. Azərbaycanın başqa yerlərində bir çox erməni qalmadı. yüz illər.
Qırğınlar zamanı Sovet tankları və digər ağır texnikalar milyonlarla güclü Bakı şəhərinə girdi. Qırğınlar artıq sürətlə davam edəndə gec gəldilər.
Orduya azərbaycanlı fəallar müqavimət göstərdilər, onların çoxu əmlaklarını talan edərək məhv edərək ermənilərə hücum etdilər və hətta öldürdülər. Vilnüsün gələcək meri, hələ gənc jurnalist olan Arturas Fuokas, 24-31 yanvar tarixlərində ermənilərin əzabları haqqında yazmaq üçün Bakı və Willis Universiteti qəzetinə baş çəkdi. “İnsanları pəncərələrdən atdılar, yandırdılar və öldürdülər.”
Fuukasın qoşunların girməsini qınadığını nəzərə alsaq, bu ifadə daha da dəyərlidir. Onun fikrincə, erməniləri xilas etmək Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan xalq hərəkatını alt-üst etmək üçün bir bəhanə idi. (Bax: A. Zuokas. Bakı gatvėse haradadır? // “Universitas Vilnensis” 1990 vasario 9) A. Juokas. Bakının küçələrini hansı tanklar qoruyur? // Universitas Vilnensis, 9 fevral 1990).
Ordu ilə ən böyük toqquşmalar 19 və 20 yanvar tarixlərində Bakı küçələrində baş verdi. 20 Yanvar, bugünkü Azərbaycanda hər il “matəm günü” olaraq qeyd olunur.
Anım səlahiyyətlilər tərəfindən təşkil edilir və bu il Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev vətəndaşlara müraciət edərək çağırış etdi.
Qorbaçovun başlatdığı islahatlar çərçivəsində 20 fevral 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Xalq Deputatları Şurası Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin SSRİ-dən Azərbaycanından Ermənistana birləşdirilməsi barədə qərar qəbul etdi. Moskva belə ərazi dəyişikliklərindən imtina edərək gecikdi və Azərbaycanın sənaye şəhəri olan Sumqayıtda azərbaycanlılar ermənilərin dəhşətli qətliamını təşkil etdilər.
Sadist qırğınlar və qadınların kütləvi təcavüzü 1917-ci ildən sonra Qafqazdakı qırğınları və 1915-1923-cü illər arasında Türkiyədəki ermənilər və digər xristianların soyqırımını xatırlatdı. Türkiyə indiyə qədər bunu inkar edir halbuki müasir Azərbaycanda ermənilərə qarşı hələ də bu cür davranırlar. .
Azərbaycan hakimiyyəti Dağlıq Qarabağın erməni rəhbərləri ilə danışıqlardan imtina etdi və 1991-ci ildə ərazinin muxtar statusunu rəsmi şəkildə ləğv etdi.
Bundan sonra ərazi Artsax (Dağlıq Qarabağın yerinə qədim bir erməni adı) elan edildi. Ermənistanın dəstəyi ilə Azərbaycan ordusunun hücumlarına uğurla müqavimət göstərildi.
1994 Atəşkəs sazişi imzalanmışdı, amma Azərbaycan yenə də qisas almaq niyyətindədir. Bunu təkcə təmas xəttindəki toqquşmalar, ordunun güclənməsi ilə deyil, həm də ölkə sakinləri arasında ermənilərə olan nifrət toxumunun səpilməsi də dəlalət edir. Ermənilərin qədim xristian xalqlarından biri kimi mövcudluğu da inkar olunur. Ermənistan Respublikasının indiki ərazisinin 19-cu əsrin əvvəllərində azərbaycanlıların yaşadığı və ermənilərin Rus çarları tərəfindən Türkiyədən didərgin salındığı bildirilir.
Beləliklə, Azərbaycan təbliğatına görə, ermənilər nə bir xalqdır nə də nə də özlərinin əraziləri var. Bu şəkildə, Artsaxda və ya hətta Ermənistanın işğalı vəziyyətində mümkün bir erməni soyqırımı üçün zəmin hazırlayırlar.
