Birinci Dünya Müharibəsinin bitməsindən iki il sonra, Türkiyənin sultanlıq hakimiyyətinin və müharibədə qalib gəlmiş dövlətlərin o cümlədən Ermənistan arasında 1920-ci il avqustun 10-da Parisin Sevr ətrafında barışıq müqaviləsi imzalandı.
Müqaviləyə əsasən Ermənistan Respublikasının ərazisi gərək 160 kv km təşkil etməli idi.Bu haqda “Armenpres” ilə söhbətində Ermənistanın Milli Elmlər Akademiyası Tarix institutunun müdiri Aşot Melkonyan qeyd edib ki, 100 il keçsə də müqavilə qüvvədə qalır və həyata keçirilmək mümkündür.
“Ermənistan tərəfindən hmin müqavilə öncə sifariş edilmiş və qızıl qələmlə Ermənistan Respublikasının nümayəndəlik rəhbəri Avetis Aharonyan imzalamışdır.
Vaccibdir ki, müharibədə qalib gəlmiş ölkələr Antantın simasında erməni xalqının öz tarixi vətəninə olan hüququnu protokollaşdırdı. O vətən üçün harada ki, bir neçə il öncə Soyqırımı və vətənindən məhrumluq baş vermişdir.
Ermənistan Respublikası necə Antantın müttəfiq ölkəsi olaraq bölgədə geniş əhatəli və güclü dövlətlərdən biri 160 min kv.km əraziylə olacaqdı.
O, Sevr Paktının imzalanan ölkələr, o cümlədən Ermənistan tərəfindən ratifikasiya olunmadığı, bu da öz qüvvəsini itirməsi demək olduğu fikrinin reallığa uyğun olmadığını qeyd etdi.
“Sevr Paktı imzalayan ölkələr, o cümlədən Ermənistan Respublikası tərəfindən ratifikasiya olunmadı, çünki 1920-ci il sentyabrın sonunda Türkiyə-Ermənistan müharibəsi başladı. Və Aleksandropol müqaviləsi ilə Ermənistan üçün ağır bir məğlubiyyət ilə dekaabrın 3-də başa çatdı. Bu mənada bəzi tarixçilər bunun hüquqi qüvvəsinin olmadığını iddia edirlər, amma burada problem fərqlidir.
Müqavilənin 6-cı bölməsinin 88-93-cü maddələri Ermənistana tam aid olunur. 89-cu maddəyə görə Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezidenti Vudrou Vilson, Trabzon, Ərzurum, Bitlis və Van əyalətlərinin çoxunu əhatə edəcək olan Türkiyə-Ermənistan sərhədi cızmalı idi, yəni Ermənistanın dənizə çıxışı olmalıydı.. Ancaq bu həyata keçirilmədi, çünki təəssüf ki, 1920ci ilin payızında beynəlxalq vəziyyəti kəskin şəkildə dəyişdi.
Sovet Rusiyası vətəndaş müharibəsindən çıxa bildi,Antant ölkələrinin keçmiş müttəfiqlər nə qarşı düşmənçilik mühitində məcburən Sevr müqaviləsinə qarşı mübarizə aparan Türkiyə ilə yaxınlaşdı və həmin ümumi Antanta zid cəbhə əsası üzərində sovet –kemalçı yaxınlaşması oldu”-deyərək Tarix institutunun rəhbəri qeyd etdi. :
Aşot Melkonyanın sözlərinə görə, Sevr müqaviləsinin qüvvədə olması keçmiş Antanta ölkələrinin sənədləri hələ də Türkiyə hakimiyyətlərinə qarşı öz xeyrinə istifadə etdiklərini sübut edir.
Sevr Sülh Müqaviləsinin imzalanmasından 100 il sonra başa çatacağı ilə əlaqəli fikirlərə toxunan Melkonyan bu yanlış bir fikir olduğunu söylədi, çünki müqaviləni imzalayanların heç biri Sevr Paktını qüvvədən düşmüş elan etməmişdir.
“Sənəddə arbitraj qərarının verilmə tarixi ilə bağlı heç bir şey qeyd edilmir, heç bir tərəf, o cümlədən ratifikasiya olunmamış ölkələr də daxil olmaqla Sevr müqaviləsini qüvvədən düşmüş elan etmədiyi üçün 100 il sonra heç bir sənəd qəbul edilmədi və bu da aktualdır”- deyərək Melkonyan qeyd edib.
