Artsax Respublikasının Prezidenti Arayik Harutyunyan Rusiya Federasiyası Prezidenti Vladimir Putinə açıq məktub yazıb.Məktubda deyilir:“Artsax-Rusiya münasibətlərinin əsrlərlə keçmişi var.
Rusiya Artsax xalqının tarixi yaddaşında necə qardaş ölkə olaraq anlaşılır hansı ki, bütün çətin vəziyyətlərdə ermənilərin bu bölgəsinə əl uzadıb.
Artsax-Rusiya münasibətləri ən çox, xüsusən də kifayət qədər dəlillər olan Artsax bəyliklərinin knyazlıqlarının onların evlərinin çiçəkləndiyi dövrdə birbaşa olub.Bir əsrdən çox (19-cu əsrdə 20-ci əsrin 10-cu illərində) Qarabağ çar Rusiyasının tərkibində olub.
Qarabağ üçün bu tarixi dövr uzun bir sülh, repatriasiya və iqtisadi inkişaf dövrü ilə yadda qalıb.Mədəni həyat həmçinin inkişaf etmişdir.
19-cu əsrin ikinci yarısında Artsağın inzibati və siyasi mərkəzi olan Şuşinin Qafqazın ən vacib mədəni, iqtisadi və mədəniyyət mərkəzlərindən birinə çevrilməsi diqqətəlayiqdir.
Eyni tarixi dövrdə, Rusiya imperatorluğunun hərbi-siyasi və ictimai həyatında Valerian Madatov, Hovhannes Lazaryev, Lazar Serebryakov, Mikael Loris-Melikov, Vasili Behbutov və başqaları da daxil olmaqla Artsax ermənilərinin bütöv bir bürcü rol oynayıb.Bu münasibətlər Sovet dövründə də davam edib.
Böyük Vətən müharibəsi illərində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətindən və tarixi Artsaxdan Böyük Vətən müharibəsində təxminən 90.000 erməni iştirak edirdi, bunların yarısı həyatlarını vətənin müdafiəsinə həsr etmişdir.
Artsax Sovet İttifaqı qəhrəmanlarının cəngavərlərinin sayı və adambaşına düşən “Şöhrət ordeni”baxımından SSRİ-də lider mövqelərdən birini tutmuşdur..
SSRİ-nin beş erməni marşalı Artsaxdanolub. Hovannes Baqramyan, İvan İsakov, Hamazasp Babajanyan, Armenak Xanperiants (Sergey Xudyakov), Sergey Ağanov.
30-dan çox general və minlərlə zabit hərbi istedadları ilə parıamışlar.Anastas və Artyom Mikoyanlar, İvan Tosyan, Andranik İosifyan, Nikolay Yenikolopov, Mikael Tariverdiyev və çoxsaylı digər başqaları Artsaxdan olub.
Artsax-Rusiya münasibətləri bu günəcən də davam edir. Rusiyada yaşayan təxminən 3 milyon erməninin xeyli hissəsi Artsaxdandır, bunların sıralarında çoxu 1980-ci illərdəndir.
1990-cı illərin sonları Azərbaycanlıların etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində Artsaxdan məcburi köçkünlər.
Xüsusiylə vurğulamaq istərdim ki, Azərbaycan-Qarabağ münaqişəsi nizamlanmasını bütün mərhələlərində RF beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq güc tətbiq etmə və ya güc təhdid etməmə siyasətini, münaqişələrin sülh yolu ilə həlli prinsipinin xeyrinə həyata keçirmişdir.
Azərbaycan-Qarabağ münaqişəsinin həlli prosesində Rusiya həm ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrliyində, həm də ayrıca bir rol oynayır.
Artsax Respublikası, 1994-cü ildə baş vermiş münaqişənin həll olunmasının bütün mərhələlərində Rusiyanın vasitəçilik səylərini, fəal rolunu xüsusən üçtərəfli Atəşkəs Sazişinin əldə edilməsində həlledici missiyasını olduqca yüksək qiymətləndirir.
RF Azərbaycan-Qarabağ münaqişəsinin kəskinləşməsinin növbəti mərhələsində həlledici rol oynadı.
2016-cı ildə aprelin 5-də Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Moskvada 1994-cü ilə əsasən hərbi əməliyyatların dayandırılması və atəşkəsin təstiqlənməsi barədə razılıq əldə edildi.
RF-nın və şəxsən Sizin,Azərbaycan tərəfindən Artsaxa qarşı azğınlşmış aqressiyasını və geniş miqyaslı müharibənin dayandırılmasına istiqamətlənmiş aktiv diplomatik səylərinizi olduqca yüksək dəyərləndiririk.
Onu da bildirmək istəyirəm ki, Artsax Respublikasında, bütün ermənilərdairəsində , “Valdai” klubundakı çıxışınızdakı vəziyyətin obyektiv qiymətləndirilməsi çox böyük səslənməyə səbəb oldu.Siz öz çıxışınızda qeyd etdiniz:
“Bu qarşıdurma dövlətlərarası bir qarşıdurma, ərazilər uğrunda mübarizə kimi başlamadı, etnik qarşıdurma kimi başladı. Təəssüflər olsun ki, bu bir həqiqətdir. bu Sumqayıtda, sonra da Dağlıq Qarabağda erməni xalqına qarşı amansız cinayətlər törədildi.
Bütün bunları biz nəzərə almalıyıq”.Bədbəxtlikdən Azərbaycanın bu soyqırım siyasəti bu gün də Azərbaycan tərəfindən davam olunmaqdadır.davam edir.
Hörmətli Vladimir Vladimiroviç!
Siz o şəxsiyyət və dövlət rəhbərisiniz, kim ki, dünyada və biizm regionda əzəmətli nüfuza sahibsinizBütün bunları hesaba alaraq alaraq, Azərbaycan-Qarabağ münaqişə zonasında müharibəni dayandırmaq və siyasi prosesləri bərpa etmək üçün hər cür səy göstərməyinizi xahiş edirik”.
