Yeni il ermənilər üçün xeyirxahlıq bayramıdır
Müxtəlif dönəmlərdə ermənilər üçün martın 1-də, oktyabrın 11-də və yanvarın 1-də qeyd edilən üç yeni il bayramı vardı: Navasard, Amanor və Kağand. Bizim üçün bunlardan ən ənənəvi martın 21-də qeyd olunandır. Bu bayram, çiçəklərin açışı adlandırılıb və ilk baharın gəlməsini işarə etmişdi. Günün rəmzi atəş imiş və o gün Vahaqnın doğum günü qeyd edilirdi. Vahaqn erməni panteonunda Atəş və Hərb tanrısıdır. Vahaqn Vişapaqağ adı ilə də bilinir. O, atəşin, gücün rəmzidir. Bayramın mənası atəşlə təmizləndirilməsi və pisliyə qarşı mübarizədən ibarətdir.
Amanor yeni il deməktir. Bu söz Amanor tanrısının adından gəlir. O da yeni ilin planetlərin hərəkətinin rəmzidir.
Erməni panteonunda Amanor məhsuldarlıq tanrısıdır. Amanorun qardaşı Vanatur isə, qonaqpərvərlik tanrısıdır. Yeni il Amanora və Vanatura həsr olunmuş bayramdır. Müxtəlif dönəmlərdə ermənilər yeni il müxtəlif günlərdə qeyd etdilər, amma bayramın mənası bundan dəyişmədi.
Ənənəvi olaraq ermənilər evi və həyəti təmizləyərək bayrama hazırayırdı və bu, bu günədək eynidir. Bu mərasimlərdə ailə bütün üzvləri iştirak edirlərdi.
Keçmişdə yanvar 1 gecəsində erməni ailələri təndir (çörək bişirmək üçün xüsusi yer) yanında otururdu və mənbədən götürülmüş su ilə yuyunurdular. Hazırda da yeni ildən öncə bütün ailə hətta son momentdə hamama girə bilir. Təmizlənmə mərasimləri yalnız ermənilərə yox, bir çox başqa xalqlara da xasdır. Yeni ilin gəlməsi bədən təmizliyi və ruhani müqəddəslik ilə bağlıdır, çünki müqəddəs də təmiz deməktir. Təmizlik isə, başlanğıcın rəmzidir. Bununla da yeni il, günəşin növbətli hərəkəti, yeni dönəm başlayır.
Günahlardan yunmasının mənəvi əkseği də vardır. Ermənistanda nənələr ailə üzvülərinin agzılarına bal süzüblər. O gündə, acı yəməklər ilə birgə pis şəylərin söylənməsi də qadağan idi. Düşünürlərdi ki, o keçid gündə pis söz bütün il üçün pis ola bilərdi. Ailə üzvüləri yeni paltarlar geyinməli idilər. O gündə bir birindən küskünlər barışırlardı. Bayram vasitəsi ilə təzə çörək bişilirlərdi.
Yeni il gəcəsində ermənilər evlərində uğurlar olsun deyə çırağ yaydırıblar. Gövdə isə ailə gücünün rəmzi idi. Ailənin kişisi məşədən gövdə gətirərək evin çırağı yaydırırdı. O cırağda da Milad bayramının yəməkləri bişirilmişdi.
Bəlalardan qorunması üçün nənələr evin önündə ünlə xaç edirdilər. Ermənilər üçün ocağın qorunması çox əhhəmiyatli idi, çünki ənənəyə görə, ocağda evin əcdadlarının ruhları yaşayırdı.
Milad ağacı ermənilərin deyil, amma ağac kultu ermənilər arasında çoxdan varmış. Ermənilər üçün qayınağacı, söyüd, qovaq, palıd kultu xüsusi imiş. Ermənilərin amanor ağacı həyat ağacı idi. Bunu qurudulmuş meyvələrlə bəzəyirdilər. Kağand sözü isə məhz bu meyvələri ağacdan asmaq mərasimindən gəlir (Kağand-kaxan asmaq demək). Həyat ağacı ermənilərin yeni il rəzmidir. Qədimlərdə ermənilər küknarı təzə il ağacı kimi bəzəmirdilər, amma özünə məxsus təzə il ağacı var imiş. Avropada milad ağacı 16-ci əsrdən bəri bəzəməyə başlamışlar.
Nənələr və gəlinlər “dovlat” yəməyi əllərində evdən çıxıblar, və Şərqə baxaraq demişlərdi: “Dovlat, dağdasın , dərədəsin evə gəl”. Yeni ilin ilk günündə böyük ailənin başısı, valideynlər, quda, xaş atasıları, qonşuları ziyarət edirlərdi. Heç vaxt heç yerə boş əllə getmirlərdi. Qonaqlar hədiyyələrini verərək, rifah və uzun ömürlük dilədi. Yeni il Ermənilərin ən sevimli bayramıdır. Bayrama həmişə uzun və sevgi ilə hazırlamışlardı. Hazırlıqlar həmişə bayram massa ilə əlaqəlidir. Ermənilər əvvəllərdə lobya müxtəlif qurudulmuş meyvələr, qoz-fındıqlar ilə masanı bəzəniblər.
