Türkiyə və Rusiya bölgədəki nəqliyyat yollarının açılmasını demək olar ki, Artsax müharibəsinin əsas məqsədi olaraq elan etdilər.
Yanvarın 11-də Moskvada keçirilmiş üçtərəfli görüş nəticələrində qəbul olunan bəyanatda komunikasion məsələlr əks olunub.
Hazırda Cənubi Qafqaz İran və Türkiyədən Rusiyaya, Fars körfəzindən Aralıq dənizinə, Türkiyədən Azərbaycana və oradan Orta Asiyaya birbaşa quru yollarını bağlayır.
Bu Geosiyasi məsələləri həll edir. Məsələn, İran uzun illərdir ki, Rəşt-Astara üzərindən dəmir yolunu Azərbaycanla birləşdirmir. Gürcüstan onu Rusiya ilə birləşdirən səkkiz yoldan yalnız birini- ən təhlükəlisini açdı, Rusiyadan Ermənistana tədarüküə daimi nəzarətdə saxlamaqçün.
Noyabrın 9-dan sonra Rusiya dəmir yolları üzrə direktor müavini Sergey Pavlov, İranın Rusiyadakı səfiri Kazem Qalai ilə görüşdü və Rusiyanın Şimali-Cənub qitə dəhlizinin qalan hissəsinin inşasının tamamlanmasına kömək etməyə hazır olduğunu vurğuladı.
Pavlov, “Hazıkı anda Şimal-Cənub dəhlizinin İranda Rəşt-Astara və Çabahar-Zahedan dəmir yollarının yarımçıq qalan hissələri əsas maneə olaraq qalmaqdadır”-deyərək Pavlov bəyan edib.
Türkiyə və Rusiya geosiyasi və nəqliyyat problemlərini Gürcüstan və İran üzərindən həll edə bilmədilər və Ermənistan və Azərbaycanı ərazi dəhlizlərinə “bölmək” qərarı verildi.
Əliyev bundan istifadə edərək əvəzində ərazi mükafatları əldə etdi. Ermənistan ya əhəmiyyətini anlamır, ya da “tamamilə satılır”.
Beləliklə də Türkiyə və Rusiya öz geosiyasi və transport məsələlərini Gürcüstan və İran ərazisiylə həll edə bilməyiblər.Onlar,Ermənstan və Azərbaycan ərazilərini “bölmək” qərarına gəlib.
Əliyev həmin məqamdan istifadə edərək əvəzində ərazi bonuslarını əldə edib.Ermənistan ya bunun mahiyyətini anlamır, yaxud “sona kimi satılıbdır”.
Bununla birlikdə, nəqliyyat vasitəsinin astalığı dərindən olan məsələlərə dəlalət edir.
Xarici işlər naziri Ara Ayvazyanın Gürcüstana səfəri və Gürcüstan-Rusiya sərhədində Yuxarı Larsdan yan keçərək bir tunelin inşasına başlanması, Gürcüstanda və Ermənistanda qarşılıqlı anlaşma olduğunu göstərir.
Ümumiyyətlə,Ermənistandan Rusiyaya Azərbaycan ərazisiylə tranzit daşıntının əlverişli olmamasını təsvir edir.
Tbilisi daha şəraitli və rahat dəhliz təklif edib ki,Ermənistandan və Türkiyəədn Rusiyaya doğru tranzitdən məhrum olunmasın.
Gürcüstanın Strateji və Beynəlxalq araşdırmalar mərkəzinin mütəxəssisi Zurab Batiaşvilinin sözlərinə görə, Naxicevan və Azərbaycan arasındakı yol türkdilli əhali ilə birləşdirərək Türkiyə üçün ən qısa yol olacaq. Gürcüstan yeni razılaşmanın tətbiqinin Gürcüstanın tranzit funksiyasını zəiflətməsindən narahatdır.
İran hələ Ermənistan ərazisiylə keçən Rusiya-Türkiyə-Azərbaycan dəhlizləri ilə bağlı rəsmi mövqe bildirməyib. Bunun İranın xarici işlər naziri Zərifin yanvarın 27-də Yerevana səfəri zamanı müzakirə ediləcəyi mümkündür.
Rusiya Xarici işlər naziri Sergey Lavrov dekabrın 12-də bəyan edibdir ki, “Moskva, Tehranın ABŞ-ın sanksiyaları kontekstində xüsusi əhəmiyyət kəsb edən Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münasibətlərin İranın tranzit maraqlarına necə təsir edəcəyi ilə bağlı narahatlığını başa düşür”.
Bu günə qədər Azərbaycandan Naxicevana gedən yol İran ərazisindən keçir. “Meğri ərazisindən keçən yeni dəhliz Tehranın Bakı ərazisində olan təsirini zəiflədəcək və Türkiyə İran və ya Gürcüstan ərazisindən keçmədən Azərbaycana giriş əldə edəcəkdir”-deyərək rusiyalı mütəxəssislər yazırlar.
Mustafayev, Azərbaycan-Naxicevan dəmir yolunun inşası zamanı İranın maraqlarına məhəl qoyulmaması barədə yayılan xəbərləri təkzib edərək yalan xəbər adlandırmış və dəmir yolunun bərpası zamanı altı ölkənin – İran, Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya, Türkiyə və Gürcüstanın maraqlarının nəzərə alındığını vurğulamışdır.
Ermənistan, heç olmasa bir qədər fayda əldə etmək və Rusiyanın Azərbaycandan keçərək Türkiyəyə bağlayacağı Meqri üzərindən bir dəhlizin qarşısını almaq üçün zəif cəhdlər göstərir.
Azərbaycan parlamentinin deputatı Rasim Musabəyov Yerevan Azərbaycandan Naxçıvana dəmir yolu və magistral yolunun Meğri ərazisindən keçməsinə qarşı olduğunu və İcevan üzərində israr etdiyini bildirdi.
Musabekov Sovet dövründə Qazax-İcevan dəmir yolunun olduğunu xatırladı. Ermənistanın bütün ərazisindən keçir, daha sonra Naxicevan, İran və Türkiyədən keçirdi.
Millət vəkilinin sözlərinə görə, bu, erməni tərəfinin bərpa etmək istədiyi şeydir. Ancaq bu, Azərbaycanı bütün Ermənistan ərazisi ilə əlaqələndirməli olacaq Türkiyənin maraqlarına uyğun deyil.
Ermənistan öz şərtlərini diktə edə bilər və Azərbaycanla Türkiyə arasında fikir ayrılığı olduğu halda açarı Ermənistanın əlində olan nəqliyyat dəhlizləri açılmaya bilər.
