Fevralın 14-də Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Horadiz-Ağbənd dəmir yolu xəttinin təməlinin qoyulmasında iştirak edib.
Bu, magistral yolun Azərbaycan və Ermənistan dəmir yolu şəbəkələrini birləşdirə bilən, Bakı ilə Naxicevan arasında əlaqəni təmin edən bir hissəsidir.
Dəmir yolu 1936-cı ildə İranla sərhəddə Meğri və Naxicevan ərazisindən keçərək çəkilmişdir. 1941-ci ildə ora qlobal nəqliyyat zəncirinin bir halqasına çevrildi.
Cuğa rayonunda Sovet İttifaqı və İranın dəmir yolu şəbəkələri birləşdirildi. Birinci Artsax müharibəsi nəticəsində yol nəinki bağlandı, həm də qismən məhv edildi.
Xudafərin su anbarının tikintisi nəticəsində dəmir yolunun 15 km-dən çox hissəsisuyun altında peyda olundu.
Xudafərdən Ermənistanla sərhədədək olan hissədəki relslər yararsız olduqları üçün dəmir-dümürqalıqlarına çevrildi.
Bu gün magistral yol Şərqdə Horadizə qədər çatır. Buradan ER-nın Syunik vilayətinə 100 km-dir. Məhz bu qədər relslər quraşdırmalıdır azərbaycanlı dəmiryolçuları.
Dekabr ayının sonunda İlham Əliyev layihənin 2 il ərzində həyata keçiriləcəyini bildirdi. Ancaq qeyd etməliyəm ki, Ermənistan öz razılığını verməyib.
Beləliklə, Şərqdə inşa edilən magistral yol, Süniklə sərhədinddə bəndlə toqquşacaq.
Əlbəttə, vətənlərinə qayıtmaq istəsələr, yalnız Zangelan-Cebrayıl sakinlərinə xidmət edə biləcəkdir.
Ancaq Əliyev qətiyyən bunun üçün deyil ki, büdcədən on milyonlarla dollarlar ayırıb. Yolun mənası tamamilə fərqlidir.
O Azərbaycan ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası, daha sonrasa Türkiyə ilə birbaşa əlaqə “qitə” təmin etmək üçün hazırlanmışdır.
Bakının bu layihəni artıq “Turan dəhlizi” adlandırması əbəs yerə deyil.
İndi Bakı hökmdarlarının vəzifəsi qonşuları bu ideya təkcə Azərbaycan üçün deyil, həm də bütün bölgə ölkələri üçün faydalı olduğuna inandırmaqdır.
Əliyevin Horadiz-Ağbənd dəmir yolunun təməlinin qoyulması mərasimində danışarkən məhz bunu etməyə çalışdı. Moskvaya, Tehrana və Yerevana müraciət edərək bir neçə siqnal göndərdi.
Prezident layihənin “bölgənin uzunmüddətli inkişafı, sabitliyin təmin edilməsi və müharibə risklərinin sıfıra endirilməsində xüsusi rol oynayacağını” açıqladı.
Moskvaya bu yolun İrana yeni bir yol açacağını vəd etdi. Və Yerevan həm İrana, həm də Rusiyaya giriş əldə edərək “tarixi fürsət” dən istifadə etməyi təklif etdi.
Ancaq bir vacib olaya da diqqət yetirək: İlham Əliyev Rusiya ilə Ermənistan arasındakı dəmir yolu əlaqəsinin yalnız Azərbaycan ərazisindən mümkün olduğunu vurğuladı.
Bütün bu israrlar mübahisəlidir. İran və Rusiya Naxicevan Culfa ilə əlaqələrin yenidən qurulması perspektivinə xüsusi ümidlər bəsləməməlidirlər.
Axı Xəzər dənizinin Cənub-Şərq sahilində Azərbaycan və İranın dəmir yolu şəbəkələrini birləşdirəcək Qazvin-Rəşt-Astara inşası qlobal Şimal-Cənub dəhlizinin bir həlqəsinə çevriləcəkdir.
Reylslərin quraşdırılmasının ilin sonuna kimi tamamlanması planlaşdırılır. Bu marşrut İranla Rusiya arasında malların daşınması üçün Culfayla keçən dəmir yolundan daha rahat və ucuzdur. Deməli, Tehranın və Moskvanı Əliyevin yeni layihəsi xüsusi maraq doğurmamalıdır.
Yerevanın marağına gəlincə, burada hər şey birmənalı deyil. Əliyevin yeni layihəsi bizim üçün heç bir dərman olmayacaq.
Bakı rəhbərinin, yeni nəqliyyat dəhlizi sayəsində Ermənistanın bütün ortaya çıxan geosiyasi üstünlüklərə sahib tranzit bir ölkəyə çevriləcəyinə dair eyhamı inandırıcı ola bilməz.
Sonda, artıq izah etdiyim kimi, Rəşt və Astanadan keçən yolun Culfa və Meğridən keçən yoldan daha çox tranzit yol olmaq şansı daha çoxdur. Bundan başqa, Naxicevana gedən yol Rusiya ilə əlaqə üçün optimal deyil.
Eyni zamanda, Ermənistana birbaşa yeni bir giriş perspektivinin Ermənistan qarşısında ortaya çıxmağa başladığını unutmamalıyıq.
Fevral ayının əvvəlində Abxaziya parlamenti Qara dəniz sahili boyunca dəmir yolu rabitəsinin bərpası şərtləri ilə bağlı əsaslı məsləhətləşmələrə başlamağa hazır olduğunu təsdiqləyərək rəsmi şəkildə Dövlət Dumasına müraciət etdi.
Bu dəfə Suxumi hakimiyyəti nəqliyyat blokadasını yarmaq istiqamətində qəti bir addım atmağa hazırdır. Bunun Ermənistan üçün nə qədər vacib olduğunu deməyə ehtiyac yoxdur?
Görünür, mütəxəssislərin ehtiyatlı nikbinliyi İlham Əliyevin Horadiz-Ağbənd yolunun tikintisini sürətləndirməsinə səbəb olan Suxumi rəhbərliyinin bu təşəbbüsü olub.
Problem aydındır: Rusiyaya Abxaziyada Ermənistana getmək üçün relslərin bərpasına yüz milyonlarla dollar xərcləməyə ehtiyac olmadığını sübut etmək, çünki Azərbaycan bu əlaqəni tamamilə pulsuz təmin etməyə hazırdır.
Buradakı bir tələdə pulsuz pendir haqqında məşhur atalar sözünü xatırlamaq məqsədəuyğundur.
Bakı başa düşür ki, Abxaziya sektorunun iştirakı ilə bağlı danışıqlarda irəliləyiş əldə edilsə, Ermənistan və Rusiyanın Naxicevan layihəsinə marağı kəskin şəkildə azalacaq və bu da onun perspektivlərini şübhə altına alacaqdır.
Nəticədə, Azərbaycan yalnız yarımklav muxtar respublikasına çatılası olmasını əldə etmək imkanından məhrum oluna bilər, həm də Ermənistan üzərində bir başa təsir mexanizmini əldə edə bilməyəcək.
Zaqafqaziya dəmir yolunun Abxaziya hissəsi həqiqətən də mühasirədən çıxarılarsa, malların Şərqə daşınması üçün heç bir səbəb olmayacaqdır.
Qara Dəniz yolunun təvazökar daşıma qabiliyyəti tam təhlükəsizlik və siyasi risklərin olmaması ilə kompensasiya olunur. Bu baxımdan Xəzər marşrutu rəqabətə davamlı deyil.
Siyasi şərtləri bir kənara qoysaq da (və görürsünüz ki, onlarönəmlidir), Əliyevin versiyasının daha uzun və daha bahalı olduğu göz qabağındadır.
Yerevandan Rusiya ilə sərhədə çatmaq üçün qatar Yerasxla, Naxicevanvan, Meğri, Əli-Bayramlı yolu keçərək Abşerondan Dağıstan tərəfə keçməlidir.
Sovet dövründə bu nəqliyyat marşrutu ilə üç günə çatırdı.Yeni şərtlər daxilində səyahət bir həftə uzadıla bilər. Axı yolda bir anda 4 gömrük maneəsi var: Yerasx-Sədərək, Ordubad-Agarak, Nrnadzor-Agbend, Yalama-Samur.
Yuxarıda deyilənləri hesaba almaqla, İlham Əliyevin yeni dəmir yolunun təməlinə ilk daşı atmağa tələsdiyi qənaətinə gəlmək olar.
Horadiz-Ağbənd yolunun tikintisini sürətləndirən Azərbaycan prezidenti, təbii olaraq bölgədə nəqliyyat kommunikasiyalarının bərpası perspektivlərini müzakirə etməyə davam edən Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan Baş nazir müavinləri arasındakı danışıqlara dolayı təzyiq göstərməyə çalışdı.
Beləliklə, Bakı bu məsləhətləşmələrin nəticəsi ilə bağlı şübhəsi olmadığını göstərməyə çalışır. Eyni zamanda, Ermənistan hələ “hə” deməyib.
Mher Grikoryanı və Aleksey Overçuku Əliyevin siqnalları siqnallarə əmin edə biləcəkmi?
