Qorbaçovun “yenidənqurma” siyasəti dövründə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin (DQMV) erməniləri 1988-ci ildə Artsaxın Azərbaycan SSR-dən Ermənistan SSR-ə verilməsini tələb edərək gündəmə gətirmişdr.
Artsax hərəkatının simvolik başlanğıcı fevralın 20-oldu. Çünki elə həmin gün NKAO Xalq deputatları vilayət şurası tarixi qərar qəbul etdi. Hərəkat “Birləşmək” şüarı ilə başladı, lakin daha sonra fərqli bir məntiqlə inkişaf etdi, niyə?
33 il əvvəl, bu günü, qeyd edək ki, yenə də şənbə günü, NKAO Xalq deputatları şurası, Artsax hərəkatının simvolik başlanğıcı olmuş tarixi bir qərar verdi.
DQMV-nin Azərbaycan SSR-dən çıxarılması, Ermənistan SSR-in tərkibinə daxil edilməsi barədə bu qərar kağız üzərində qaldı, eləcə də icra edilmədi niyə?
Məgər əsas səbəb o idi ki, Kreml eləcə də anlamadı ki,”Fevralın 20”-si olayı nə tarixi nə də demokratiya varlığı həmin qərarın əkszərbəsi Sumqayıt oldu?
“Kremlin başa düşmədiyini demək olar, Azərbaycanın buna imkan vermədiyini söyləmək olar, amma mənim fikrim başqadır.
Xarici sifarişi yerinə yetirən hakimiyyətə gələn Qorbaçov komandası var idi,onun da vəzifəsi Sovet İttifaqını ittifaq respublikalarına görə bölmək idi.
1985- ci ildən 1991-ci illə kimi Qorbaçovun bütün hərəkətləri buna yönəlmişdi, bu məntiqə sığışırdı” – deyə politoloq Aleksandr Manasyan qeyd edib.
Onun səciyyəsiylə, Sovet İttifaqını sökmək üçün qan lazım idi, qarşıdurmaya, partlayışa ehtiyac var idi və Qorbaçov bu mənada Sovetlər Birliyindəki ən ağrılı nöqtənin Qarabağ olduğunu əla bilirdi, çünki ona qarşı ən böyük ədalətsizlik edildi.
O, bilirdi ki, Dağlıq Qarabağ erməniləri on illər ərzində bu məsələni bir neçə dəfə qaldırmışlar. Bu dəfə də böyük bir konflikti təmin etmək naminə icazə verilə biləcəyini düşündü.
Bununla belə, beynəlxalq mediada yer alan məlumatlara görə, 1988-ci ildə, sanki Fevralın 20-də təstiqlənən Artsax hərəkatının dünyanın gözünü açdığı təəssüratı yarandı.
İki yüzdən çox xristian ibadətgahı və kilsəsi olan Qarabağın heç bir tərzlə elə bir dövlətintərkibində peyda oluna bilməz hansı ki, denya xəritəsi üzərində son zamanlar peyda olunmuşdur.
Orqan, hansı ki, dünya tərəfindən necə diktator kimi səciyyələndirilən Stalin rəhbərlik edib.
Aleksandr Manasyana əsasən Sovet İttifaqını sökmək ideyasını məhz Qorbaçova Qərb verib.
Bu səbəbdən hər zaman bizi müdafiə etdilər, amma Sumqayıtda və Bakıda ermənilərə qarşı törədilənləri heç vaxt soyqırımı olaraq səciyyələndirmədilər.
“Ziyalılar bunun bir soyqırım olduğunu bar-bar bağırsalar da, rəsmi Qərb bunu Qorbaçovun Sovet İttifaqını dağıtmasına mane olmamaq üçün etmədi”-deyərək siyasətçi qeyd edib.
Otuz üç il sonra başqa bir səbəbdən “geopolitik” oyunlarmı, yoxsa başqa səbəblə “Birləşmək” şüarıyla başlanan hərəkat 33 il sonra kədərli bir düyün açılışını əldə etdi.
Başlanğıc nöqtəsinə daha əlverişsiz şəraitlərlə qayıtdıq yoxsa ki,başqa bir cavab var?…
Aleksander Mansyanın cavabı belədir:
“Postsovet illərində bizim əsas vəzifəmiz Artsaxı gücləndirmək olub. Əgər bizm birinci Prezidentimiz Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın sərhədləri içində olduğunu söylədisə, ikincisi buna qarşı çıxdı, ancaq onu tam olaraq inkişaf etdirmədi.
Bununla birlikdə, Ermənistan və Artsaxın gücləndirilməsindəki ən böyük nailiyyət, Sankt-Peterburq razılaşması idi. Ona əsasən Artsax ilə Azərbaycan sərhəd xəttində nəzarət qurğuları quraşdırılmalı idi. Bu xətt isə dövlət sərhədinə çevrilirdi.
Üçüncü Prezidentdən sonra bizim məsələmiz ondan əl çəkmək yox, bu əldə olunmanı gücləndirmək idi. Orada böyük bir diplomatiya lazım idi, bu da baş vermədi, üstəlik geri çəkilmə oldu”.
