1991-ci il fevralında ayında yerli erməni və udi sakinlərin sürgün edilməsindən sonra Azərbaycanın Vardaşen şəhəri Oğuz adlandırıldı.
Bəlkə zamanın irimiqyaslı prosesləri fonunda bu hadisə kiçik görünə bilər, amma yenə də simvolik kimi yozula bilər.
Bu adın dəyişdirilməsi ilə Azərbaycan millətçiləri əslində türk olduqlarını, türk-oğuz tayfaları ilə genetik və mədəni əlaqələrini təsdiqlədilər.
Beləliklə, qədim Ağvankın irsi xalqlarından biri sayılan Udi və onların mədəni irsinin, yeni müstəqil olan Azərbaycanın yeni formalaşmış olan millimənliyiylə heç bir əlaqəsi olmadığı göstərildi.
Digər tərəfdən, Stalinin dövründən bəzi azərbaycanlı təbliğatçılar bugünkü azərbaycanlıların afğan tayfaları da daxil olmaqla müasir Azərbaycan ərazisində yaşayan xalqların birbaşa və ya dolayı nəsilləri olduqları tezisini irəli sürmüşlər.
Sovet təbliğat maşını üçün bu tezis ortaq bir dinə sahib olan İran və ortaq bir etnik mənşəli Türkiyədən qopacaq yeni bir mənliyini yaratmaq üçün lazım idi.
Azərbaycan elitası üçün bu “qədim kökləri axtarmaq” yalnız qonşularla rəqabət şəraitində şərəf məsələsi deyil, həm də ərazi ambisiyalarını əsaslandırmaq üçün bir vasitə idi ki, bu da Artsax münaqişəsi kontekstində xüsusilə aydın şəkildə özünü büruzə verdi.
Bu gün də, Dağlıq Qarabağda erməni mədəni irsinə qarşı “mübarizə” çərçivəsində Azərbaycan təbliğat maşını,eyni çeynənmiş saxtakarlığı ki,yerli xristian irsinin afğan olduğu, azərbaycanlıların ağvan nəslindən olduqları, saxtakarlığını davam etdirir.
Bu narahatlıq təkcə tarixi faktlara zidd deyil, eyni zamanda türk mənşəli və oğuzların irsi ilə əlaqəli Azərbaycan millətçiliyinin əsas niyyətinə ziddir.
Sonuncu yanaşma ən yaxşı şəkildə “Bir millət, iki dövlə”şüarında əks olundu, bu da Azərbaycan arasındakı həmrəylikdən, Türkiyənin etnik qardaşlığından, ortaq türk kökənindən bəhs edir.
Bütün bunlardan ən azı iki nəticə çıxarmaq olar. Birincisi, Azərbaycan mənliyində ciddi bir ikilik problemi var, yəni haradan, Qafqazmı və ya oğuz-türk mənşəli olduqlarımı hələ də bəlli deyil.
Azərbaycanlıların köçəri kökləri ilə, yeni türk tayfalarının nəsilləri olduqları ilə fəxr etdikləri, yoxsa özlərini yerli xalqların irsi ilə əlaqələndirmək üçün biabırçı və bəzən həyasız cəhdləri ilə bölgədəki varlıqlarına haqq qazandırmağa davam etdikləri aydın deyil.
İkinci nəticə, ola bilər ki, Azərbaycan təbliğat maşını siyasi həqiqətləri ən yaxşı şəkildə təbliğ etmək üçün tarixi faktları təhrif etməyə və manipulyasiya etməyə, milli azlıqların, xüsusən də Udilərin həssas mövqeyindən sui-istifadə etməyə, tarixi hadisələri unutmağa, ixtira etməyə, sosial mühəndislik ənənələriylə özünü sarsıtmağa hazırdır.
Əgər erməni mədəniyyətinin “agvanizasiyası” ilə bağlı tezis varsa, “azərbaycanlaşma”ilə bağlı tezis sırf təbliğatçı bir hiylədirsə, o zaman biz riyakarlıqla məşğul oluruq. Nəticədə, eyni məntiqlə, artıq “böyük qardaş” la dürüst olmayan Azərbaycanın “türkçülüyünə” şübhə etmək olar.
Hər nəisə, Artsaxda yaradılan erməni xristian irsinin bugünkü Azərbaycan və azərbaycanlıların özünü dərk etməsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Mədəni irsin mənliyinin təhrif edilməsi, köklərinin inkar edilməsi fiziki məhv və vandalizmlə eyni dərəcəli cinayətdir.
