Türk tarixçisi: “Aprelin 24-də ürəyimin yarısı Yerablurda, digər yarısı isə Tsitsernakaberddə olacaq”
“Ermenihaber” informasiya agentliyi Erməni Soyqırımı araşdıran məşhur türk tarixçi Sayit Çetinoğlu ilə müsahibə keçirib. Həmin müsahibəni təqdim edirik.
– Erməni Soyqırımının 106-cı ildönümü ərəfəsində fikirlərinizi bizimlə bölüşəcəksiniz? Xüsusilə də 2020-ci ildə Azərbaycan və Türkiyənin ermənilərə qarşı apardığı müharibədən sonra.
-Erməni Soyqırımının 106-cı ildönümü ərəfəsində ermənilər “böyük insanlığın” gözü qarşısında işgəncəyə məruz qalıb. Bəşəriyyətin o lənətə gəlmiş susqunluğu ilə daha bir kədərli tarixi hadisə əlavə edildi … Bəşəriyyət Azərbaycanın maddi gücü və pulu qarşısında diz çökdü.
Yüz il əvvəl milyonlarla insan qeyri-müəyyənlik vəziyyətində qaldığı kimi, bu gün də on minlərlə insan qeyri-insani və qəddar şiddətə məruz qalaraq eyni qeyri-müəyyənliyin qurbanı olublar və bu bir həqiqətdir.
Bu baxımdan heç şübhəm yoxdur ki, keçmişdə olduğu kimi, erməni xalqı indi də bir-birlərinə dəstək verməklə bu uçuruma qalib gələ bilirlər. 1909-cu ildə Kilikiya qırğınlarından sonra Zabel Yesayanın sözləri hələ də aktualdır. “Əgər yetimiksə, bir-birimizin ailəsi olmaqdan başqa çarəmiz yoxdur.”
– Bu baxımdan Türkiyənin həyata keçirdiyi dövlət siyasəti necədir? “Ümumi ağrı”-dan açıq inkar yolundan sonra Türkiyə dövləti hansı yanaşma seçəcək?
– Türkiyə Prezident Administrasiyasının İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəhbərlik etdiyi “Türk Tarix təşkilatı” (TTK) bu günlərdə bir daha inkar konfransı keçirir. Bu dəfə daha qalib, daha qürurlu …
Ümumi ağrı… və ya ağrını rəqabətə qoymaq əslində inkarın ən ağrılı təzahürüdür. Bunu anlamaq üçün vaxt gəldi, keçdi. Sadəlövhlük və axmaqlığa ehtiyac yoxdur.
Xüsusilə son 10 ildə “Türk Tarix Təşkilatı” və Ali Təhsil Şurasının rəhbərlik etdiyi universitetlər inkarın institusionalizasiyası üçün çox səy göstərirlər.
Bu proses çərçivəsində, ən ucqar kənd məktəbində belə soyqırım inkarına yönəlmiş tədbirlərin təşkil olunur.
Bu cür tədbirlərdə rəsmi tezisləri təkrarlayan 1-2 səhifəlik nitq insanların dəfələrlə karyerasının açarı olur.
Tərəddüdsüzlüklə deyə bilərik ki, bir inkar sənayesi yaradılıb. Hamı bilir ki, bu sahə xarici nümayəndəliyin rəsmi və qeyri-rəsmi nümayəndələri ilə koordinasiyada təşkil olunur. Lobbi adı altında “leqallaşdırılan” bu fəaliyyətin büdcəsi kifayət qədər böyükdür.
Keçmişdə hörmətli tarixçi Donald Kvatertə Türkiyənin tezlərini müdafiə etmək üçün 400 milyon dollar təklif edildi və Türkiyənin Xarici İşlər Naziri Çağlayagil erməni siyasi partiyalarına rüşvət verməyə çalışdı: “Soyqırımdan imtina edin, istədiyiniz qədər pul verəcəyik.”
– Bir çox ölkə tərəfindən Erməni Soyqırımının tanınmasından sonra hələ də ABŞ Prezidenti səviyyəsində Soyqırımın tanınmasından danışılır. Bu mövzuda nə düşünürsünüz? Soyqırımın tanınması nə verəcək?
Hesab edirəm ki, Erməni Soyqırımının Nümayəndələr Palatası və Senatın tərəfindən tanınması Prezident Baydenin soyqırım sözünü söyləməsindən daha vacib idi. Prezident olmaqdan əvvəl də senator Bayden müxtəlif çıxışlarında ədalət lehinə danışdı, bu mənada ümid var ki, 24 apreldəki çıxışı zamanı yanaşmasına sadiq qalacaq və Erməni Soyqırımını rəsmi olaraq tanıyacaq.
Ancaq ABŞ Senatı tərəfindən Erməni Soyqırımının tanınmasından sonra deyə bilərik ki, Prezident Bayden tərəfindən təkrarlanması simvolik olacaq. Parlamentin iki otağı ədalətə işarə etdi. Qalan isə vacib deyildir, çünki ABŞ-nın soyqırımla bağlı qanunları məcburidir. Kaş ki illərdir ABŞ-da ədalət uğrunda mübarizə aparan bir vəkil dostumuz Vardges Yeğiayan bu günləri görsün …
– Erməni Soyqırımının araşdırılmasında əhəmiyyətli rolunuz var. Ümumiyyətlə, Erməni Soyqırımının tanınması və ədalətin bərpası uğrunda mübarizədə hansı çatışmazlıqları görürsünüz?
Erməni Soyqırımı bəşəriyyətin gözü qarşısında baş verdi! Ancaq Birinci Dünya Müharibəsindən sonra formalaşan “həqiqi siyasət” nəticəsində gerçəyi yatırmağa və unutdurmağa cəhd edildi. Ancaq 50 il sonra, uzun bir mübarizədən sonra bu həqiqət yenidən gündəmə gətirildi. Tarixi hər dəfə açanda reallıq ortaya çıxır və gözlənilməz bir bucaqdan parlayır. Bu baxımdan, türk tədqiqatçılarının və Diasporanın koordinasiyalı və ya ayrı işi çox vacibdir.
Bu çərçivədə hər zaman vurğuladığım birşey var, düşünürəm ki, çox faydalıdır. Osmanlı İmperiyasının və daha sonra Türkiyə Cümhuriyyətinin yüksək rütbəli dövlət məmuru Xəlil bəy Menteşe xatirələrində yazdı ki, Erməni Soyqırımında iştirak etməyən çox az insan var. Yəni, soyqırımda iştirak etməsi kütləvi xarakter daşıyırdı.
Bu vəziyyətdə Türkiyə əhalisinin əksəriyyəti baş verənlərdən cavabdehdir.
Bu baxımdan üzləşmə vacibdir. Ancaq “babalarımız soyqırım tarixinə düşdü” cümləsi hıqiqəti təqdim etməkdən və həqiqətlə üzləşməkdən çox uzaqdır. Heç kim dərhal fizioloji babalarına bir soyqırım törədən insanın damğasını döymək istəmir. Mücərrəd insanlara aid etmək həqiqi qarşıdurmada olmur.
Türkiyə Cümhuriyyəti vətəndaşları olaraq bilirik ki, xristian şəxslərə və ya onların mallarına təcavüz eyni şeydir və bu, soyqırım cinayətində iştirak etmək deməkdir. Bir xristianı öldürün, arvadına, oğluna, qızına sahib çıxın, onu islamlaşdırın və əmlakını da götürün.
Bu qərar sərəncamı 1915-ci ilin avqustunda olub, bununla soyqırıma təşviq olunub. Tərk edilmiş mülk sahibi olmaq da soyqırımda iştirak etmək kimidir.
Bu vəziyyətdə türk cəmiyyətinin bu cinayətdə iştirakı o qədər dərin köklərə malikdir ki, həqiqəti ilə üzləşməsi bi türk üçün özünə zərər vermək, nəvəsinin rifahına daş atmaq deməkdir.
Bu gerçəyi başa düşməyincə, soyqırımı törədənlərin nəvələri ilə əməkdaşlıq etmək, birlikdə ədalət axtarmaq boş bir işdir.
Həm Ermənistanda, həm də tarixi Ermənistan torpaqlarında və ya nar toxumu kimi dünyada səpələnmiş Diasporadakı erməniləri özlərini göstərməlidir. Türkiyədən bir şey gözləmək yalnız özünü aldatmaq, boş bir xəyaldır …
Bu gerçəklik Artsax müharibəsi zamanı tamamilə təsdiqləndi. Heç kim səs çıxarmadı, bütün cəmiyyət tək adam kimi ermənilərə qarşı susdu.
