Türkiyə-Ukrayna-Azərbaycan oxunu yaratmaq mümkündürmü?
2022-ci il yanvarın 14-də Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin Ukraynaya səfərini normal hadisə hesab etmək olmaz. Qeyd edək ki, 2014-cü ildən sonra bu, Əliyevin Ukraynaya ilk səfəri idi.
Səfər zamanı o, bir sıra maraqlı açıqlamalar verib, lakin Ermənistanla bağlı olanı qeyd edək.
Son zamanlar Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin gərginləşməsindən danışan Əliyev bildirib ki, yeni müharibə olacağı təqdirdə Ermənistana kimin kömək etməsindən asılı olmayaraq, Bakı istədiyi nəticəni əldə edəcək.
Bu, əslində, təkcə Yerevana deyil, həm də KTMT-yə, ilk növbədə Rusiyaya növbəti xəbərdarlıqdır (Rusiya Ermənistanın strateji müttəfiqidir; Rusiya sülhməramlıları Artsaxda yerləşdirilib).
Əliyev və Ukrayna Prezidenti V. Zelenskinin birgə mətbuat konfransı zamanı Əliyev Ukraynanın suverenliyi, müstəqilliyi və ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini bildirib.
Əslində o, bu çıxışı ilə nəinki Donbas məsələsindən uzaq durmağa çalışmır, həm də NATO-nun Rusiyadan, xüsusən də Krımla bağlı tələblərini dəstəkləyir.
Tərəflər “Azərbaycan və Ukrayna arasında strateji əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi haqqında Bəyannamə” imzalayıblar ki, bu sənəddə “Bakı lideri Rusiya və Ukrayna hakimiyyətləri arasında köklü fikir ayrılıqlarında Kiyevi dəstəkləyəcək”.
Qeyd edək ki, Əliyev səfərdən sonra Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə telefon danışığı aparıb. O, Putinlə Ukrayna məsələsini müzakirə edib.
Türkiyə müxtəlif yollarla Ukrayna ilə çox maraqlanır. Heç kimə sirr deyil ki, SSRİ dağılandan sonra Qərbin dəstəyi ilə Türkiyə postsovet məkanında möhkəmlənmə prosesinə başladı.
Hazırda onun hərəkətləri tamamilə Qərbin, xüsusən də Anglo-Saxon proqramları çərçivəsindədir. Digər tərəfdən, Ukraynanın oyun kartı Türkiyə üçün çox faydalıdır.
Birincisi, Türkiyə Kiyevdən ucuz sovet texnologiyasını götürür, dronlarını satır, hərbi mütəxəssislər göndərir və sərmayə qoyur, orada mövcudluğunu artırır.
Bundan əlavə, Ukrayna anti-Rusiya proqramlarında xüsusi yeri olan “post-sovet regionu”dur, ona görə də hər hansı anti-Rusiya, hətta Türkiyəyönlü hərəkət də Türkiyənin xeyrinədir.
Rusiya Türkiyənin postsovet regionunda əsas rəqibi olaraq qalır, daha doğrusu, Türkiyə Rusiyanın təsiri hesabına nüfuz qazanmağa çalışır.
Azərbaycan Türkiyə siyasətinin postsovet məkanında ən uğurlu nümunəsidir. Sonuncu, 44 günlük Artsax müharibəsindən sonra tamamilə Türkiyənin təsir dairəsindədir, ona görə də onun xarici siyasət öhdəlikləri ən azı Ankaraya uyğundur.
Əliyevin Ukraynaya səfərinin Türkiyə siyasətinin tərkib hissəsi olduğunu düşünməyə meyilliyikdir. Çünki onun bütün açıqlamaları türk baxışlarına söykənirdi.
Əslində bu siyasətin davamı Türkiyə Prezidenti R.T.Erdoğanın fevralın 3-də Ukraynaya planlaşdırılan səfəridir. Türkiyə, Azərbaycan və Ukrayna liderlərinin də fevralda iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasının 30-cu ildönümünü qeyd etmək üçün görüşü nəzərdə tutulub.
Bu görüş baş tutarsa, tərəflər çətin ki, təntənəli mərasimlərlə məhdudlaşacaq, əslində, aydın əməkdaşlıq proqramları irəli sürəcəklər (bəlkə də gizli sazişlər imzalanacaq) – şübhəsiz ki, bu üç ölkə arasında əməkdaşlıq bir səviyyəyə yüksələcək- yeni səviyyəyə.
Güman etmək lazımdır ki, Gürcüstan bu üçtərəfli əməkdaşlığa ilk növbədə iqtisadi proqramlar çərçivəsində qoşulacaq (qeyd edək ki, Zelenski və Əliyev GUAM ölkələrini birləşdirəcək nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasını müzakirə ediblər).
Türkiyənin kiçik qardaşı Azərbaycanın Ukrayna ilə bağlı siyasəti Türkiyə-Ukrayna-Azərbaycan oxunun qurulmasına əsas ola bilərmi? Biz buna iki ölçüdə baxa bilərik: Türkiyənin qlobal regional siyasəti kontekstində. Əslində belə bir oxun yaradılması mümkündür ki, bu da anti-Rusiya olacaq (Ukraynanın istənilən oxda olması onu anti-Rusiya edəcək) və təbii ki, Qərb, xüsusən də ABŞ sponsorluq edəcək.
Digər tərəfdən, Türkiyə Rusiya ilə nə qədər əməkdaşlıq etsə də, onun siyasəti yenə də Ukrayna da daxil olmaqla, postsovet regionunda Rusiyanın təsirini zəiflətməyə yönəlib.
Demək olar ki, bu halda Türkiyənin postsovet regionunda rolunu artıracaq ciddi nailiyyəti (bir müddətdir ki, türk ölkələrində həyata keçirməyə çalışdığı, amma alına bilməyən siyasət) olacaq. Düşünürük ki, bu halda Ankara Qərbin dəstəyini qazanacaq.
Beləliklə, Türkiyənin bu siyasi oyununun sonu ancaq Rusiyanın Azərbaycanda olduğu kimi Ukraynada da qətiyyətli addım atması ilə olacaq.
Əks halda, anti-Rusiya hərəkətləri üçün yeni və geniş meydan yaranacaq ki, burada Türkiyə əsas ifaçılardan biri olacaq. Belə bir ehtimalın olduğunu qeyd etmək lazımdır.
Beləliklə, Türkiyənin bu siyasi oyununun sonu ancaq Rusiyanın Azərbaycanda olduğu kimi Ukraynada da qətiyyətli addım atması ilə olacaq.
Əks halda, anti-Rusiya hərəkətləri üçün yeni və geniş meydan yaranacaq ki, burada Türkiyə əsas oyunçulardan biri olacaq. Qeyd etmək lazımdır ki, belə mümkün oxun həm də anti-erməni yönümlü olacaq.
Bu iki amillə bağlıdır: Əvvəla, Ermənistan Rusiyanın strateji müttəfiqidir, eyni zamanda eyni hərbi-siyasi strukturun üzvüdür (Qazaxıstanda baş verənlər göstərdi ki, bu struktur işləyə bilər; onun mexanizmlərinin Ukraynada işləməsi çox mümkündür).
İkincisi, Ermənistanın Türkiyə və Azərbaycanla nizamsız münasibətləri var, üstəlik, Türkiyə Azərbaycan vasitəsilə təzyiq siyasətini davam etdirir, ona görə də Ukrayna hadisələri kontekstində müxtəlif addımlara, o cümlədən hərbi toqquşmalara əl ata bilərlər.
