Ermənistanın yol şəbəkəsi Azərbaycanın ölkəmizdən keçib Naxicevana getməsi üçün kifayətdir. Ermənistanın baş nazirinin sözlərinə görə, erməni tərəfi bir ildən artıqdır ki, ölkəmizin qanunvericiliyinə uyğun olaraq bunu emal etməyə hazırdır, lakin bu müddət ərzində Azərbaycan bundan heç vaxt istifadə etməyib, götürməyə cəhd də etməyib.
Siyasi məsələlər qaranlıq qalsa da, “Radiolur” təhlükəsizlik məsələlərini nəzərdən keçirməklə yanaşı, mümkün marşrutların coğrafiyasını və fiziki mövcudluğunu bir araya gətirdi.
Noyabrın 9-dakı razılaşmaya əsasən Ermənistan Azərbaycanın Qərb rayonları ilə Naxicevan arasında əlaqəni təmin etməyi öhdəsinə götürdü.
Ermənistan Azərbaycana təkcə Meğri yolu ilə deyil, həm də yol verməyə hazırdır. Bu gün Azərbaycan Ermənistan sərhədini bir neçə nöqtədən keçərək Naxicvana çata bilir və yolları sadalayır: Qazax-İcevan, Qazax-Berd, Vardenis, Sisian, Yeraşx.
Ermənistanın sərhədi Ermənistan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq keçməlidir və Ermənistan bu hərəkətin təhlükəsizliyinə zəmanət verir, Paşinyan deyir, lakin Bakı indiyə qədər heç bir tədbir görməyib.
Yollar var, risklər var. Bakı Ermənistan ərazisindən keçməklə Naxicevanla necə əlaqə saxlaya bilər?
Bu gün Azərbaycan bir neçə nöqtəylə Ermənistan sərhədini keçə və Naxicevana çata bilər və sonra yolları sadalayır: Qazax İcevan, Qazax –Berd istiqamətlərlə Vardenislə, Sisyanla,Yerasxla çata bilər.
Ermənistanın sərhəddi gərək Ermənistan Respublikasının qanunvericiliyiylə sahmanlaşmış qaydaya əsasən keçməlidir. Həmin nəqliyyatın təhlükəsizliyinə zəmanət verir”-deyə Paşinyan qeyd edərək əlavə edib ki, bu günəcən Bakı bu istiqamətdə heç bir addım atmamışdır.
Yerevan-Sevan-İcevan-Azərbaycanınsərhədi Qazax Ermənistanın dövlətlərarası mağistrallarındandır və bu 1990-cı illərdən Azərbaycanla bağlıdır.
Məhz bu nəqliyyat hissəsi əvvəllər Ermənistanı Azərbaycan və Gürcüstanla, indi isə yalnız Gürcüstanla birləşdirdi.
Bununla bağlı Ermənistan Yol İnşaatçıları assosiasiyasının rəhbəri, “Çanaparh” şirkətinin baş direktoru Eduard Bezoyan ətraflı məlumat verir:
“Bununla paralel olaraq, bizim başqa bir dövlətlərarası yolumuz da var idi ki, onunla birdən-birə Gürcüstanla əlaqə saxlayırıq. Bu, Türkiyə sərhədi-Marqara-Aştarak-Aparan-Vanadzor-Taşir-Gürcüstan sərhədi yoludur, ki, bu da M3 dövlətlərarası yoldur”.
Məhz bu yollar vasitəsilə Azərbaycanın Qazax rayonunun Naxicevanla əlaqə yarada bilər. Daha sadə desək, Azərbaycan maşınları Yrevandan və ya dolama yoldan keçib M2-dən, Yerevan-Yerask-İran sərhəddindəki dövlətlərarası yoldan çıxıb Naxicevana çatmalıdır, deyə mütəxəssis izah edir və digər hissədən danışır.
“İkincisi Laçın dəhlizi deyilən ərazidir ki, istifadə edə bilərlər. Sisyana doğru gəlib oradan da Naxicevana gedə bilərlər. O yol da dövlətlərarası əhəmiyyət kəsb edirbir.
Ermənistanın Baş naziri bəyan edir ki, Ermənistan hər gün bu əlaqəni təmin etməyə hazırdır, lakin Azərbaycan fürsətdən istifadə etmir.
“ER qanunvericiliyinin sahmanlaşdırdığı qaydayla, qaydaya əsasən ER sərhədini keç, elə bu gün də Naxicevana get,yəni ER qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada, sərəncamda olduğu kimi.
Keçən ildən bizim sərhəd-gömrük məntəqəmiz var, Azərbaycana dedik ki, bunlardan keçə bilərlər. İstənilən vaxt məntəqəyə gəlib Naxicevanla əlaqə yaradabilərlər”.
Qanunvericilik isə təhlükəsizlik məqsədi ilə nəzarət-buraxılış məntəqələrini və nəzarəti nəzərdə tutur. Necə ki, məsələn, Gürcüstana daxil olarkən onlar keçid məntəqələrindən keçdikləri kimi”- deyərək Eduard Bezoyan qeyd edib.
“Keçid məntəqələri olmalıdır. Keçid məntəqələrində müvafiq rəsmiləşdirmələr aparılmalıdır. Dövlət strukturları nəzarət yaradır. Onlar tranzit yollar deyil. Sərhəddə rəsmiləşdirmələr aparılmalıdır.
Ermənistanın yol şəbəkəsi qənaətbəxşdir, Eduard Bezoyan deyir. Onlar beynəlxalq yük daşımaları üçün istifadə olunan ER-nın ən mühüm dövlətlərarası yol şəbəkəsidir. Müxtəlif təhlükəsizlik məsələlərinin yanında başqa bir sual var: bu, Ermənistan iqtisadiyyatına nə verəcək?
“Keçən zaman ödənilməlidir. İndi biz Gürcüstana gedəndə ödəyirik. Ödəməlidirlər, amma bilmirəm gələcəkdə hansı nəqliyyat axını olmalıdır ki, dövlət böyük qazanc əldə etsin”.
Yollarla bağlı müxtəlif narahatlıqlar və risklər var. Ermənistan tərəfi öz hissəsini təmin edəcək, lakin Azərbaycan üçün Ermənistan Yol İnşaatçıları assosiasiyasınınrəhbəri, “Çanaparh” şirkətinin baş direktoru Eduard Bezoyan nikbin deyil.
Gündəliyə avtomobil yollarından əlavə, Yerasx-Culfa-Ordubad-Meğri-Horadiz dəmir yolunun istifadəyə verilməsi də daxildir. Ermənistan tərəfində artıq dəmir yolunun istismarı və rentabelliyi ilə bağlı ilkin hesablamalar aparılır.
İlkin hesablamalara görə, Ermənistandan Naxicevan, Meğri və Horadizdən keçən dəmir yolu 5 faiz rentabellik verə bilər. Bununla belə, bu dəmir yolunun bərpasının faydalı olub-olmadığını anlamaq üçün indikativ rentabelliyi hesablamaq lazımdır” – deyə Ermənistan Baş nazirinin müavini Mher Qriqoryan vurğulayır.
“Bərpa 226-230 milyon dollar təşkil edə bilər. Müddəti 30 aya qədər olacaq. Bu gün bloklanmadan yükdaşımaların həcmi orta hesabla 3 milyon dollar təşkil edir ki, bunun da 2 milyonu ölkədaxili daşımalardır.
DXR vergi gəlirləri təxminən 4,7 milyard dollar təşkil edir. Bu, ildə təxminən 10 milyon dollardır, axınların iki dəfə artacağını nəzərə alsaq, o zaman minimum 5 faiz gəlir əldə edəcəyik”.
Dəmir yolunun istismarı şəraitində iqtisadi hesablamalarla yanaşı, təhlükəsizlik məsələləri də əsas yer tutur. Dəmiryolçular İttifaqının sədri Levon Qriqoryan beynəlxalq təcrübəyə işarə edir.
“Yük azdırsa, başqa pozuntular da var, cərimə ödəməlidirlər. Heç bir ölkə bunu edə bilməz”.
Mütəxəssislər, məsələn, yüklə bağlı beynəlxalq standartları xatırladırlar. sığortalanmış yük hər hansı bir ölkənin ərazisində zədələnibsə, o zaman onun haqqını bu ölkə ödəyir.
Malı qəbul edən ölkə onu eyni şəkildə qarşı tərəfə çatdırmağa borcludur. Beynəlxalq normalar problemi necə tənzimləsə də, yerli ekspert sferası hələ də təhlükəsizlik məsələlərinə şübhə ilə yanaşır.
