STARMUS V: Ay tozu, Yer planetinin alternativləri və festivalın Ermənistana gəlməsi haqqında
20-ci əsrin ikinci yarısında ABŞ və Sovet İttifaqı arasında kosmos yarışının kulminasiya nöqtəsi insanın Aya enməsi idi ki, NASA-nın Apollon proqramı sayəsində mümkün oldu. 1972-ci ildə “Apollon 17”, insanın iştirakı ilə Aya sonuncu missiya idi, bundan sonra insan yalnız orbitə yaxın hissədə oldu.
21-ci əsrdə bəşəriyyət gözünü yenidən Ay və Marsa dikmiş, onları müstəmləkələşdirmək və bəşəriyyəti planetlərarası növə çevirmək kimi çoxdankı arzularını oyandırmışdır. STARMUS elm və musiqi festivalı İsveçrənin Sürix şəhərində beşinci dəfə bu arzuların həyata keçirilməsi yolunda mövcud olan problem və maneələri, eləcə də onların həlli variantlarını müzakirə etmək üçün çağırılıb. Ermənistanda keçiriləcək altıncı STARMUS festivalı ərəfəsində “Armenpress” STARMUS V-in ən mühüm epizodlarını və maraqlı çıxışlarını təqdim edir və ən əsası festivalın Ermənistana necə gəldiyindən bəhs edir.
STARMUS V: “Nəhəng Sıçrayış. “Apollon” Missiyasına hörmət”
Beşinci STARMUS festivalı 2019-cu ilin iyun ayında İsveçrənin Sürix şəhərində baş tutdu. Bu il festival bəşəriyyətin Ayda ilk addımlarına və Yerin peykinin tədqiqinə yönəlmiş “Apollon” missiyalarına həsr olunub. Fesivalın adı Aya ayaq basan ilk insan Neil Armstronqun ayda dediyi ilk sözlərdən götürülüb. “Nəhəng Sıçrayış”. Festivalın iştirakçıları arasında məşhur astronavtlar, 50-dən çox tanınmış alim, Nobel mükafatı laureatları, mühəndislər və rəssamlar olub.
STARMUS V, Oskar mükafatlı bəstəkar Hans Zimmerin “Apollon” missiyalarına həsr olunmuş fantastik konserti ilə başladı. Beşinci STARMUS festivalında həm də Ermənistan prezidenti iştirak edib.
STARMUS V-in səhnəsində Ermənistanın fizik prezidenti
Ermənistanın dördüncü prezidenti Armen Sargsyan Sürixdə təşkil edilən STARMUS-da iştirak edib. Maraqlıdır ki, o, dünyada elmin populyarlaşdırılmasına yönəlmiş bu festivalın tədbirlərinə qatılan və çıxışlar edən ilk prezident idi.
STARMUS V-in açılışında festivalın yaradıcısı Qarik İsraelyan prezidenti səhnəyə dəvət edib.
STARMUS səhnəsində olmasının səbəblərindən danışan Armen Sargsyan deyib: “Birincisi – xəyaldır. Garik xəyalpərəstdir. O, çılğın şeylər düşünür və onları gerçəkləşdirir. Hər birimizin bir xəyalı var. Mən sizə Sovet İttifaqında Ermənistanda doğulmuş, astronavt olmaq arzusunda olan kiçik bir oğlandan danışacağam. O, 10 yaşında olanda hətta Ayda kosmonavtın gözəl şəklinə görə mükafat da qazanmışdı. Uzaq 1963-cü il idi. O arzu hələ də mənimlədir…”
Prezident ikinci səbəbi “STARMUS və Ermənistan” adlandırıb: “Mən altıncı STARMUS festivalını gəlib Ermənistanda keçirməyə dəvət edirəm. Mən sizin hamınızı, elm adamlarını, Nobel mükafatçılarını, astronavtları, kosmonavtları, rəssamları və musiqiçiləri Ermənistanda görməyə şad olaram. Niyə Ermənistan, çünki bura dünyanın ən qədim sivilizasiyalarından biridir? Hamınıza 2800 illik Yerevanı, Urartu dövründə rəsədxananın tikildiyi Metsamoru göstərməkdən çox şad olacağam… Ermənilər təhsilə, elmə dəyər verirlər”.
Armen Sargsyanın təklifi aylar sonra rəsmən təsdiqləndi։ festivalın idarə heyətinin qərarı ilə STARMUS VI Ermənistana gəlir.
Marsa çatmaq üçün Ayı koloniyalaşdırmaq lazımdır
Festivalın əsas spikerlərindən biri, şübhəsiz ki, Aya ayaq basan ikinci insan, “Apollo 11” astronavtı Baz Oldrin idi. 89 yaşlı astronavt çıxışını NASA-nın 2024-cü ilə qədər ilk qadın astronavtı da daxil olmaqla Aya astronavt göndərməyi planlaşdıran “Artemis” Ay proqramına həsr edib. Layihə həyata keçirilərsə, “Artemis” astronavtları bəşəriyyətin hələ də olmadığı yerə, Ayın Cənub Qütbünə ayaq basacaqlar. Oldrin proqramın uzunmüddətli məqsədinin Marsa səyahət olduğunu qeyd edib.
Astronavt bildirib ki, bir dəfə ona 2018-ci ildə vəfat edən əvvəlki STARMUS festivallarının iştirakçısı, nəzəri fizik Stiven Hokinq insanlara Marsa getməzdən əvvəl Ayda məskunlaşmalı olduqlarını deyib. “Mən onun ofisində idim və deyirdim ki, həqiqətən də Yer və Mars arasında davamlı uçuş etmək istəyirəm. O, kompüter səsi ilə dedi. “Əvvəlcə Marsı kolonoiyalaşdırın” və mən başa düşdüm ki, Marsa insan göndərməzdən əvvəl çox işimiz var. Ay bunu etmək üçün ən yaxşı yerdir. Ümid edirəm ki, biz bunu beynəlxalq tərəfdaşlarla edə bilərik”, – deyə Oldrin bildirib.
Ay tozundan ehtiyatlı olun!
Aya gələcək “qonaqlar” allergik reaksiyaya səbəb ola biləcək ay tozundan ehtiyatlanmalıdırlar. Bu barədə Aya sonuncu insanlı missiya “Apollon-17″nin astronavtı Harrison Cek Şmitt bildirib. Geoloq Şmitt 1972-ci ilin dekabr missiyası zamanı Aydan torpaq (reqolit) nümunələrinin toplanmasına cavabdeh idi. Onun topladığı nümunələr arasında NASA-nın “Şübhəsiz ki, Aydan gətirilmiş ən maraqlı nümunə” adlandırdığı Troctolite 76535 də var.
Şmit bildirib ki, Ayın səthində aparılan işlər zamanı Ay tozu onun və digər astronavt, Aya sonuncu yeriyən Yucin Srnanın geyiminə, ayaqqabısına və alətlərinə düşüb. Və dəbilqəsini çıxaranda allergik reaksiyaya səbəb oldu.
“İlk dəfə tozla nəfəs alandan sonra məndə allergik reaksiya yarandı, burun boşluğum şişdi, hətta səsim də dəyişdi. Bu əlamətlər tədricən azalmağa başladı. Dördüncü dəfə Ayın tozunu nəfəs aldığım zaman, demək olar ki, heç nə hiss etmədim”- deyə 84 yaşlı astronavt tamaşaçılara bildirib. Şmitt qeyd edib ki, insanlar xroniki olaraq Ay tozuna məruz qalsalar, nə baş verəcəyini anlamaq üçün araşdırmalara ehtiyac var. O, Ayda tərəvəz yetişdirilməsi perspektivlərindən də danışıb.
Ekzoplanetlər – Yerə mümkün alternativ
Festivalın son günündə astronomiya professoru Natali Batalya ekzoplanetlərlə bağlı maraqlı mühazirə ilə çıxış edib. Bunlar günəş sisteminin bir hissəsi olmayan, digər ulduzların ətrafında fırlanan və ya ulduzlardan tamamilə məhrum olan planetlərdir.
Əvvəlcə Batalya həmin planetlərin Günəş sistemindən böyük məsafələrdə kəşf edilməsi imkanlarından danışdı. Təbii ki, ən son texnologiyaların inkişafı astronomiya sahəsinin imkanlarının sərhədlərini də xeyli genişləndirmişdir. Əgər 2009-cu ilə qədər texnologiyalar 400 ekzoplanet kəşf etməyə imkan verirdisə, 2009-cu ildən sonra Kepler teleskopu sayəsində kəşf edilən ekzoplanetlərin sayı, Batalyaya görə, 4000-dən çoxdur.
Astronom vurğuladı ki, bizim Qalaktikamızda olan planet növlərinin müxtəlifliyi Günəş sistemindəki planetlərin müxtəlifliyindən bir neçə dəfə çoxdur. O, ulduzlara çox yaxın olan, çox güman ki, ərimiş materialın parlayan okeanları ilə örtülmüş planetlər haqqında danışdı.
Batalya daha bir maraqlı faktı təqdim etdi ki, müasir teleskoplar sayəsində Qalaktikada analoqu Günəş sistemimizdə olmayan belə planetlər aşkar edilib. Günəşimizdə böyük və çox da böyük olmayan planetlər üstünlük təşkil etsə də, Qalaktikada olan planetlərin böyük əksəriyyəti orta ölçülüdür.
Çıxışında o, çox cəsarətli bir açıqlama da verdi ki, Yer kürəsinə ən yaxın və yaşaması mümkün olan planet 10 ay ili uzaqdadır.
Festival çərçivəsində ilk dəfə olaraq “Lifetime Achievement Award” mükafatı təqdim edilib
Sürixdə təşkil olunan festivalda Stiven Hokinq medalları üçüncü dəfə təqdim edilib və üç kateqoriya üzrə elmi təbliğ edənlərə verilir.
Musiqiçi Brayan Eno elmin populyarlaşmasına verdiyi böyük töhfəyə görə mükafata layiq görülüb, film kateqoriyasında isə mükafat yeni “Apollon-11” sənədli filminin rejissoru Tod Millerə verilib.
Falcon Heavy raketinin bir neçə saat sonra qalxmağa hazırlaşdığı Kennedy Kosmik Mərkəzindən video bağlantı vasitəsilə mükafatlandırma mərasiminə qatılan SpaceX qurucusu Elon Musk “kosmos səyahətinə əhəmiyyətli töhfələrə görə” elm medalını qazandı. Mükafatı STARMUS festivalının həmtəsisçisi, əfsanəvi Queen qrupunun gitaraçısı Brayan Mey elan etdi, Musk “kosmosa səyahət və başqa dünyaların özəl şirkətlər tərəfindən müstəmləkələşdirilməsi istiqamətində ilk möhkəm addımlar atdı”. “O, insanları innovasiyalar dünyasına və kosmosun kəşfinə yenidən inandırdı, tamamilə yeni nəsli ulduzlara baxmağa təşviq etdi” – deyə Mey qeyd edib.
2019-cu ildə festival çərçivəsində ilk dəfə olaraq Stiven Hokinqin ömür boyu nailiyyətlərinə görə medalı (Lifetime Achievement Award) təqdim edilib. Baz Oldrin bu mükafatı “başqa bir dünyaya süni qurğu endirərək və Ayda yeriməklə tarix yazmağa” görə qazanıb. Bildirilmişdir ki, o, “Apollon” missiyasının yeganə astronavtıdır, 1000-dən çox mühazirə oxumuş və bütün bunlar yeni nəsli kosmosun tədqiqi və yeni dünyaların kəşfi ilə məşğul olmağa ruhlandırmışdır.
STARMUS Ermənistana gəlir
2020-ci ilin iyul ayında altıncı STARMUS festivalının Ermənistanda keçiriləcəyi rəsmən açıqlandı.
İki həftə sonra, sentyabrın 5-10-da Ermənistan tarixdə ilk dəfə əlliyə yaxın kosmonavtı, dünya şöhrətli alimləri, Nobel mükafatı laureatlarını, dünya musiqi və incəsənət ulduzlarını qəbul edəcək. STARMUS VI Mars-3 kosmik stansiyasının Marsa ilk enişinin 50 illiyinə həsr olunub və “STARMUS VI: Marsda 50 il” başlığı daşıyır.
