Soçidə qəbul edilən bəyanat Ermənistan-Rusiya-Azərbaycan formatında keçirilən üçtərəfli görüşlərdən sonra dərc edilən dördüncü bəyanatdır.
Birincisi 9 noyabr 2020-ci ildə, ikincisi 11 yanvar 2021-ci ildə, üçüncüsü isə noyabrın 26-da olub. Əvvəlki bəyanatdan təxminən bir il sonra qəbul edilən bəyanatla Ermənistan, Azərbaycan və Rusiya liderləri sülh müqaviləsinin bağlanması üçün fəal hazırlığın vacibliyini vurğulayırlar.
Həmçinin qarşılıqlı məqbul həll yollarının axtarışını davam etdirmək üçün mövcud iş variantları əsasında qarşılıqlı razılığın əldə edildiyini bəyan edir.
Ermənistan, Rusiya və Azərbaycan arasında üçtərəfli 4-cü bəyannamənin mətninin mahiyyəti heç də sabit olmayan sazişlər qədər sabit deyil.
Bu halda, sənədin nə haqda səssiz olduğunu başa düşmək daha vacibdir. Bu açıqlamadan sonra Rusiyanın Ermənistandakı səfiri Sergey Kopirkinin şərhi, ola bilsin ki, Rusiyanın bir vasitəçi kimi Qarabağ probleminin həllini necə təsəvvür etdiyi sualına işıq salır.
“Rusiya Federasiyasının rəhbərliyi, o cümlədən Prezident Putin dəfələrlə bəyan edib ki, bizim fikrimizcə, Dağlıq Qarabağın statusunun ədalətli həlli üçün şərait yaradılacağı zaman gələcək nəsillərin öhdəsinə buraxılmalı məsələdir.Haçan ki, hamı üçün məsələnin məqbul həlli naminə şəraitlər yaranacaq”.
Bu eyham artıq o deməkdir ki, Rusiya tərəfi Azərbaycan prezidentinin Soçidə Qarabağ məsələsinin həll olunmuş sayılması ilə bağlı səsləndirdiyi bəyanatları qətiyyən qəbul etmir.
Lakin 4-cü üçtərəfli bəyanatın mətninin məzmunundan məlum olur ki, erməni tərəfinin də gözləntiləri özünü doğrultmayıb. Mətndə əsas sözlər yoxdur.
Bununla bağlı Azərbaycanşünas Tatevik Hayrapetyan sosial şəbəkədə belə deyib:
“Bunlar ümumi məqamlardır, pisi odur ki, Dağlıq Qarabağ termini yoxdur, bu, təkcə bizim yox, RF da zəifliyinin əlamətidir.
Çünki Rusiya sülhməramlılarının harada yerləşdiyi belə qeyd olunmur. Hər halda, kimin təklif etməsindən asılı olmayaraq, tərəflərin “Sülh müqaviləsi”ni imzalamaqdan çox uzaq olduğu göz qabağındadır.
Oktyabrın 31-də keçirilən görüşlər çətin keçdi, həm təkbətək danışıqlar, həm də 2 saatdan çox davam edən üçtərəfli müzakirələr oldu.
Rusiya Federasiyasının Prezidenti sənədin layihəsinin əvvəlcədən hazırlandığını, lakin imzalanmadan əvvəl dəyişikliklərə məruz qaldığını gizlətməyib.
Putinin sözlərinə görə, hər şeydə razılığa gəlmək mümkün olmayıb. Amma o, görüşü faydalı hesab edir. Deyir ki, bundan sonra da addımlar atmağa, vəziyyətin tam nizamlanmasına şərait yaradır.
Putin izah edir ki, “tam nizamlanma” ifadəsi ilə o, son dövrün hadisələrini və inkişafını, eləcə də 2 il əvvəlki reallıqları nəzərdə tutur.
Parlamentin keçmiş deputatı Arman Abovyan bundan belə nəticə çıxarır ki, Azərbaycan onu devirməsəydi, heç olmasa Rusiyanın əldə etməyə çalışdığı bəzi müddəaların fiksasiyasına mane oldu.
“Hansı maddələrin çıxdığını mütləq ehtimal etmək olar. Məsələn, mən tam əminəm ki, Artsaxın statusu ilə bağlı bütün müddəalar geri götürülüb və bu, Azərbaycan tərəfinin tələbi ilə olub. Biz realist olmalıyıq, biz çox aydın başa düşməlidir ki, Azərbaycan 2020-ci ilə qədər olan sakit formatda, yəni münaqişə, münaqişə tərəfi və s., heç bir halda əvvəlki vəziyyətinə qayıtmayacaq”.
Abovyan güman edir ki, Azərbaycan tərəfi hələ də istədiyi məqsədə çatmaq üçün vəziyyəti gərginləşdirməyə çalışacaq.
Hələlik tərəflərdən istədiyini yalnız Rusiya alıb. Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun sözlərinə görə, “tərəflər Rusiyanın vasitəçilik səylərini davam etdirməkdə maraqlı olduqlarını təsdiqləyiblər, ona görə də iş davam etdiriləcək”.
Politoloq Aleksandr İsgandaryanın təəssüratına görə, Bakı ilin sonuna kimi Dağlıq Qarabağın öz daxili işi sayılacaq kağıza sahib olmağa tələsir.
“Qərarlara yanaşma, problemin həlli, hər hansı ciddi addım. Mənim belə gözləntim yox idi, amma ki,proses davam edir.
Soçi görüşün nəticələrinə görə, müəyyən inkişaf planlaşdırılır. Bu, artıq nəticədir. Bu, həm də görüşün baş tutmasının nəticəsidir.
Ermənistanın xüsusi təyinatlı səfiri Edmon Marukyan notasında Ermənistanın mövqeyinə aydınlıq gətirib. Onun sözlərinə görə, sülhə gedən yol Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Ermənistanın suveren ərazisindən çıxarılmasından, bütün hərbi əsirlərin geri qaytarılmasından, 1991-ci il qanununa əsasən demarkasiyadan keçir.
Soçidən çox uzaq lakin məncə, mənim özümü, bu kompleksdə öyrənin. 31 oktyabr Rusiyada praktiki elanlar “buğda alveri” proqramına daxil edilib. Və burada iki diplomatik və siyasi xətt var. dolayısı ilə – Qərbin varlığı və birbaşa – videosu baxımından sövdələşməni əhəmiyyətli siyasi nailiyyət hesab edən Türkiyənin varlığıdır.
Soçidən uzaqda olsa da, məncə, bu, paketdə nəzərə alınmalıdır. oktyabrın 31-də Rusiya praktiki olaraq “buğda sövdələşməsi”ndə iştirakını dayandırdığını elan etdi.
Və burada iki diplomatik-siyasi xətt var: dolayısı ilə Qərbin, bilavasitə Türkiyənin varlığıydı ki, o da bu sövdələşməni öz rolu baxımından mühüm siyasi nailiyyət hesab edirdi”.
Bu mənada, analitikin fikrincə, Rusiya-İran birgə əməliyyatları vəziyyətində Türkiyənin əhəmiyyətli rolunu nəzərdə tutan “buğda sövdələşməsi”nin reallığını “şübhə” altına qoymaq həqiqətən də geniş oyundan xəbər verir.
