Moskvada planlaşdırılan Paşinyan-Putin-Əliyev görüşündən əvvəl ABŞ Dövlət Departamenti Yerevana və Bakıya ən mübahisəli məsələlərin həlli yollarını təqdim edib. Ən mübahisəli məsələlər hansılardır? Politoloqların bəziləri bunun anklavlar məsələsi, digərləri isə təməl daşının Artsax xalqının hüquqlarının müdafiəsi məsələsi olduğunu iddia edir.
Vaşinqton Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin ən mübahisəli məsələlərinin həlli ilə bağlı Yerevan və Bakıya təkliflər təqdim edib. Belə bir bəyanatla ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisinin birinci müavini Derek Hoqan çıxış edib.
O, əmin edib ki, sülh prosesi baxımından irəliləyiş var. Amerika rəsmisi qeyd edib ki, ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken Laçın dəhlizinin açılması üçün böyük səylər göstərir.
Bu açıqlama Moskvada Aİİ liderlərinin sammiti çərçivəsində mayın 24-25-də keçirilməsi nəzərdə tutulan Paşinyan-Putin-Əliyev üçtərəfli görüşü ərəfəsində verilib.
Politoloq Gurgen Simonyan Ermənistan-Azərbaycan danışıqlarının üç platformasına: Amerika, Avropa və Rusiyaya istinad edərək qeyd edir ki, Rusiya platforması təzyiq platformasıdır və Moskvanın təzyiqinə tab gətirmək yox, müqavimət göstərmək lazımdır.
“Moskva təzyiq yeridir. O, vasitəçi deyil, tərəfdir və ER-ni çıxılmaz vəziyyətə salmağa çalışacaqlar. Ümid edirəm ki, o təzyiqlərə qiymət verməyəcəklər və heç bir tələsik addım atmayacaqlar”.
Moskva görüşündən əvvəl Ermənistan və Azərbaycanın xarici işlər nazirləri mayın əvvəlində Vaşinqtonda 4 günlük, daha sonra isə Brüsseldə iki ölkə liderlərinin görüşü olub. Vaşinqtondan sonra tərəflərin sərhəddən qoşunların çıxarılması, Dağlıq Qarabağın etnik ermənilərinin hüquqlarının və təhlükəsizliyinin qorunması üzərində işləyəcəyi açıqlanıb.
ER xarici işlər naziri Ararart Mirzoyan Vaşinqtonda sülh müqaviləsinin daha iki maddəsi üzrə razılığa gəlməyin mümkün olduğuna aydınlıq gətirib. Bu müddət ərzində ER rəhbəri ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanındığını bəyan edib, anklavlardan danışıb.
Dövlət Departamentinin təkliflər təqdim etdiyi qeyd olunan məqamlardan hansı daha çox problem yarada bilər? Politoloq Gurgen Simonyanın fikrincə, Artsax xalqının hüquqlarının müdafiəsi məsələsi ən vacib məsələdir.
“Azərbaycan çox sərt mövqe tutub və hamımızın bildiyi kimi, soyqırım formasında olacaq reinteqrasiyanı məcbur etməyə çalışır, rənginin fərqi yoxdur, qırmızı, yoxsa ağ olacaq? Artsax ermənilərinə azəriləşdirməni sırımağa çalışsalar, buna heç kim dözməz: ya imkanları daxilində əllərində silahla vuruşacaqlar ki, bu da təbii ki, qeyri-bərabər döyüş olacağı üçün qeyri-mümkün olacaq, ya da ərazini tərk edəcəklər və hər iki halda soyqırım olacaq. Və bu, ABŞ dövlət sisteminin ən fundamental məsələlərindən biridir, Artsax xalqının hüquqları məsələsidir”.
Politoloqun fikrincə, Artsax xalqının hüquqları məsələsi təməl daşı olsa da, onun fikrincə, bu məsələni danışıqlar yolu ilə həll etmək mümkün deyil. Yeganə həll yolu hərbi yoldur və buna hazır olmaq lazımdır.
Gurgen Simonyanın sözlərinə görə, ER Xarici İşlər Nazirliyinin Vaşinqtonda razılaşmanın iki mühüm maddəsi ilə irəliləyişlə bağlı açıqlaması ərazi bütövlüyü və anklavların tanınması ilə bağlıdır.
Politoloqun sözlərinə görə, anklavlarla bağlı məsələnin həlli mümkün olmadığı üçün ABŞ Dövlət Departamenti onların Artsvaşenlə mübadiləsinə eyham vurub.
Politoloq Arman Ğukasyan anklavlar məsələsini danışıqlarda ən mübahisəli məsələ hesab edir.
“Mən hesab edirəm ki, ən vacib məsələ anklavlar məsələsidir. Bilirsiniz ki, azərbaycanlılar anklavlarla bağlı şərtləri diktə edir ki, azərbaycanlılar həmin anklavlara qayıtsın. Həm də onların sənədə daxil etməyə çalışdıqları “Zangezur dəhlizi” ilə bağlı dəqiq məqsədləri var. Onlar daim özlərinə yeni əlverişli şərait yaratmağa çalışırlar”.
Arman Qukasyanın sözlərinə görə, danışıqlar görüşlərinin fəallığı prosesin irəli getdiyini sübut edir, lakin Vaşinqtonda konkret olaraq hansı detalların razılaşdırıldığı tamamilə aydın deyil.
