İqtisadçı və politoloq iddia edir ki,Türkiyə və Gürcüstan Ermənistana tranzit üçün pulsuz dəniz sahili verməyə borcludurlar və bir sıra mühüm konvensiyaların ratifikasiya olunmasının vacibliyini irəli sürür.
Türkiyə və Gürcüstanən Xarici işlər nazirləri mart ayında Gürcüstan, Türkiyə və Azərbaycan Xarici işlər nazirlərinin görüşünün keçiriləcəyini və bu görüş çərçivəsində Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və “Orta dəhliz” məsələlərinin müzakirə olunacağını bəyan ediblər. Sonuncu Ermənistan üçün diqqəti cəlb edir, çünki buna qoşulmaq təklifi var.
Ermənistan regional proqramlarda, eləcə də nəqliyyat diplomatiyası məsələlərində fəal iqtisadi siyasət aparmalıdır, bunu iqtisadçı ekspert Tatul Manaseryan “Radilur”a müsahibəsində Türkiyə, Azərbaycan və Gürcüstan xarici işlər nazirlərinin martda gözlənilən görüşü barədə danışarkən deyib.
İclasda müzakirə olunacaq mövzular aydın deyil, Gürcüstan və Türkiyə XİN rəhbərlərinin dünən keçirilən görüşü zamanı məlumat yayılıb, bu görüşdə Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun inkişafı və “Avropa-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin inkişafına xüsusi diqqət yetirilib. “Orta Dəhliz” müzakirə olunub. Mütəxəssislərin fikrincə, martda da müzakirə olunacağı ehtimal olunan “Orta Dəhliz” xüsusi vurğulanıb.
“Orta Dəhliz” Çindən Qazaxıstandan keçməklə, daha sonra Xəzər dənizi vasitəsilə Azərbaycan, Gürcüstan vasitəsilə Türkiyə və Avropaya uzanan nəqliyyat marşrutudur ki, bu da İpək Yolunun bir hissəsi olacağı üçün Ermənistan üçün də əhəmiyyətlidir.
Bir il əvvəl Türkiyənin Xarici işlər naziri Ermənistanı “Orta Dəhliz” layihəsi çərçivəsində əməkdaşlığa dəvət etmişdi və təxminən 4 ay əvvəl Azərbaycan tərəfi ilkin şərt – “sülh müqaviləsi”nin mövcudluğunu təqdim etmişdi.
“Düşünürəm ki, hər şey tərəflərin ikitərəfli qaydada nəyə razılaşacağından asılıdır: Gürcüstan-Türkiyə, Gürcüstan-Azərbaycan, o cümlədən Azərbaycan-Türkiyə, həmçinin üçtərəfli danışıqlar yolu ilə və əgər Çin və Qazaxıstanla razılaşdırılmalıdırsa, məncə Ermənistanın iştirakı olmadan məsələni həll etmək, hansına ki, Ermənistanın iştiraına aiddir, mümkün olmayacaq”.
Tatul Manaseryan hesab edir ki, əvvəlcə çağırışlar və təhdidlər haqqında danışmaq, sonra isə iqtisadi əməkdaşlığa başlamaq lazımdır. Bunun üçün isə beynəlxalq strukturların mandatından istifadə edilməlidir, çünki söhbət “3+3” və ya “3+2+1” formatlarından gedirsə və “Ermənistan-Gürcüstan-Azərbaycan” formatı hələ yaradılmayıbsa, onda heç nə əldə edilməyəcək.
“Regionun bu üç bölməsinin hələ də bir-biri ilə problemi var, fikrimcə və ilk növbədə, biz ümumi təhdidlər haqqında düşünməliyik ki, bu da əməkdaşlığa başlamaq üçün yaxşı platforma ola bilər, çünki ümumi müzakirə olmadan iqtisadi əməkdaşlıq. Təhdid mücərrəddir”.
“Mənim fikrimcə, regionun bu üç vahidi hələ də bir-biri ilə münasibətlər probleminə malikdir və ilk növbədə biz ümumi təhlükələr haqqında düşünməliyik ki, bu da əməkdaşlığa başlamaq üçün yaxşı platforma ola bilər”
Eyni məntiq çərçivəsində politoloq Suren Surenyats da məsələni müzakirə edir.
“Ermənistan-Azərbaycan münasibətləri nizamlanmadığına və ya razılaşma olmadığına görə Ermənistanın regional kommunikasiyaların kənarında qalması təbiidir, bu, az qala aksiomatik həqiqətdir.
Həmçinin, münaqişənin həllini regional formatlarda, yəni “3+3”də axtarmalıyıq, çünki kommunikasiyaların bloklanması və münaqişələrin həlli bir-biri ilə əlaqəli proseslərdir.
Əgər regionun digər qonşuları ilə bu problemləri həll etməsəniz, Çinlə problemi həll etməyin mümkün olduğunu düşünmək sadəlövhlük olardı”.
2017-ci il də Tbilisi-Bakı-Ankara xarici işlər nazirləri səviyyəsində martda planlaşdırılan üçtərəfli görüşün gündəliyində olacaq. Ekspertlər istismarda olan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun potensialını artıracağına əmindirlər.
Şimal və Cənub dəhlizləri ilə Avropa ölkələri arasında daşımaların həcminin az qala iki dəfə artırılaraq 17 milyon tondan 25 milyona çatdırılması uzun müddətdir ki, danışılır.
Burada Tatul Manasaryan təklif edir ki, Yerevan tələb etməməli, dəniz limanı obyektlərindən pulsuz istifadəyə icazə verilməsini tələb etməlidir və bunun üçün bir neçə konvensiya ratifikasiya edilməlidir:
“Ermənistan dənizə çıxışı olmayan ölkədir və biz dənizə çıxış prinsipləri ilə bağlı yalnız iki beynəlxalq konvensiyanı ratifikasiya etmişik. Halbuki 1982-ci il Konvensiyasına və Ermənistanın 2019-cu ildə ratifikasiya etdiyi sonuncu Konvensiyaya əlavə olaraq, Aİİ ölkələri çərçivəsində biz beynəlxalq hüquq normalarına riayət etməli və həm Türkiyə, həm də Gürcüstandan kommunikasiyaların açılmasını tələb etməliyik.
Bu konvensiyalar nə deyir: “Dəniz sahili olan dövlətlər buna imkanı olmayan dövlətlərin dənizə çıxışını təmin etməyə borcludurlar”.
Bu ölkələr Ermənistana azad dəniz sahili verməyə borcludurlar. Gürcüstan Ermənistana bunu etmək imkanı verir, lakin Azərbaycandan iki dəfə çox tranzit haqqı qoyur ki, bu da konvensiyanı pozur, ekspert deyir və naviqasiya ilə bağlı müvafiq konvensiyaları ratifikasiya edib tətbiq etmək lazım olduğunu müdafiə edir.
