Hindistan və İran arasında Çabahar limanının idarə edilməsinə dair uzunmüddətli saziş artıq bir neçə aydır ki, mövcuddur. Müqavilə 10 illikdir. Bu layihədə Ermənistanın da mühüm rolu var.
Onlar da danışıqların praktiki mərhələyə keçdiyini iddia edirlər. Təfərrüatlar hələ açıqlanmayıb. Amma aydındır ki, Ermənistanın Hindistan və Körfəz ölkələrinə çıxışı “Sülh kəsişməsi” layihəsi çərçivəsində xüsusilə vacibdir.
Peşəkar arenada siyasi və iqtisadi oriyentasiyanı bir-birindən ayırmamağa çağırırlar. Amma onlar yükün Azərbaycandan keçməklə Qara dənizə çatması riskinin olduğunu da xatırladırlar. Təbii ki, Ermənistan həm İran, həm də Hindistan üçün daha təhlükəsiz və təhlükəsiz ölkədir.
Hindistan, İran, Ermənistan, Gürcüstan, Rusiyanın Qara dənizə getməsi yavaş-yavaş reallığa çevrilir. Fars körfəzini Qara dənizlə birləşdirən beynəlxalq tranzit infrastrukturunda Ermənistan üzərindən yüklərin daşınması daha təhlükəsiz və təhlükəsizdir. Ermənistanın beynəlxalq tranzit ölkəyə çevrilməsi təkcə bizim üçün deyil, digər iki tərəf üçün də faydalıdır.
Ermənistan tərəfi Ermənistan, İran və Hindistanın iştirakı ilə ticarət yolunun işə salınması ilə bağlı danışıqlar aparır. Təfərrüatlar hələ açıqlanmır, lakin Ermənistanın Hindistan və Körfəz ölkələrinə daxil olmasının vacib olduğu aydındır.
Bu, xüsusilə “Sülh kəsişməsi” layihəsi çərçivəsində özünü göstərir. Hindistan Çabahar limanını idarə etmək üçün İranla uzunmüddətli müqavilə imzalayıb.
Müqavilə 10 illikdir və India Ports Global Ltd & İranın Limanlar və Dəniz Təşkilatı tərəfindən imzalanıb. Bu addım İrana qarşı mühüm geosiyasi gediş kimi qiymətləndirilir və bunun regiona ciddi təsiri olacaq. Hindistan tərəfi sərmayə qoyaraq malların şimala daşınması üçün logistik mərkəzə çevriləcək.
İqtisadçı Suren Parsiani: “Ermənistan da prosesdə iştirak etməyə, orada təmsilçiliyə sahib olmağa çalışır. Həmçinin müəyyən imtiyazlar və imkanlar əldə etmək.
Ermənistanın Xarici işlər nazirinin müavini Vahan Kostanyan 2023-cü il büdcəsinin icrasını parlamentə təqdim edərkən əvvəllər bildirmişdi ki, Çabahar limanının layihəyə inteqrasiyası məsələsi artıq praktiki mərhələyə çatıb.
“Hindistanda, eləcə də Körfəz ölkələrində sülhün kəsişməsinə çıxışımız çox vacib istiqamətlərdir. Bu, ER hökumətinin Ermənistanın ixrac bazarlarının diversifikasiyası prosesinə aiddir.
Ermənistan Respublikası ilə Mərkəzi Asiya arasında daha da asan əlaqəni təmin etmək də vacibdir”.
Marşrut Fars körfəzi ölkələrindən və Hindistandan AB və Aİİ ölkələrinə yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulub. Hindistanın Mumbay limanından yüklər Çabahar limanına (İranın Cənub-Şərqi), sonra quru yolu ilə Ermənistana, oradan Gürcüstana və oradan Bolqarıstan və ya Yunanıstandakı limanlara və ya Rusiyanın dəniz limanlarına və ya “Yuxarı Lars” keçid məntəqəsi) çatdırıla bilər.
Ermənistan ərazisindən keçən marşrut mal tədarükünü diversifikasiya etməyə çalışan İran və Hindistan üçün vacibdir. Ermənistan hökumətində İqtisadiyyat nazirinin başçılığı ilə işçi qrup yaradılıb. Bu haqda ER Xarici işlər nazirinin müavini məlumat verib.
“Çabaharda ayrıca gömrük departamentinin olub-olmayacağı və ya mövcud Hindistan adətlərindən istifadə edilib-edilməyəcəyi müzakirələr və araşdırmalar davam edir. Üstəlik, bir neçə aydan sonra yekun qərarlar veriləcək”.
“Bu layihənin müəllifləri, xüsusən də Rusiya və İran bunu ən vacib hesab edirlər. Ermənistana gəlincə, Hindistan tərəfi üçün layihə fundamental və əsas hesab edilir, qismən də İran tərəfi üçün, nəzərə alınmaqla, onlar Azərbaycana etibar etmirlər və problemlərdən qaçmaq üçün alternativ yol tapmağa çalışırlar.
Azərbaycan ərazisinə ixrac zamanı. Tez-tez bu kontekstdə layihələrin müzakirələri və icrası aparılır. Bununla belə, hələ ki, konkret heç nə müəyyən etməmişik, iş müzakirələri hələ də davam edir.
Müzakirə kontekstində iqtisadçı ekspert Suren Parsian vurğulayır ki, “Şimal-Cənub” işlərini ən Cənubda yerləşən iki İran təşkilatı həyata keçirir.
Keçən ilin payızında İranın yol və şəhərsalma naziri Ermənistanda olarkən saziş imzalanıb. Vardanidzordan tunel çıxışına qədər (təxminən 11 km) yolun tikintisində İran şirkətləri də iştirak edəcək. Parsyanın sözlərinə görə, Hindistan tərəfi də Ermənistanda maraqlıdır
“Hindistan tərəfi də kifayət qədər ciddi maraqlanır. Hindistan diplomatik və iqtisadi əlaqələri aktivləşdirib, lakin hazırda bizim Hindistan tərəfi ilə konkret real investisiya layihələrimiz yoxdur. Kifayət qədər yaxşı tendensiyadır, lakin bütün bunlar layihəyə, proqrama çevrilməli və həyata keçirilməlidir”.
Hazırda əməkdaşlığın nə qədər tez həyata keçiriləcəyi məlum deyil. Yalnız istək deyil, həm də bacarıq vacibdir. Ermənistan-İran-Hindistan əməkdaşlığı nəticəsində Ermənistanın iqtisadi imkanları artacaq.
Ticarət və nəqliyyat axını artaraq Ermənistanı tranzit ölkəyə çevirəcək. Yerevan Hindistan və İranı Qara dənizdəki Gürcüstan limanları vasitəsilə Avropaya və əksinə, AB-ni Hindistana birləşdirəcək, Ermənistan ərazisindən keçən dəhliz isə Hindistana Qara dəniz limanlarına, eləcə də Aİİ bazarına daha qısa marşruta çıxış imkanı verəcək.
İldə 30 milyon tona qədər yük daşımaq mümkündür. İqtisadçı qeyd edir ki, onların kiçik bir hissəsi Ermənistandan keçsə, nəticə əla olacaq. İran və Ermənistan ərazisindən keçən marşrut Hindistan və Fars körfəzi ölkələrinə logistika xərclərini 25 faiz, eləcə də tranzit vaxtını demək olar ki, iki dəfə azaltmağa imkan verəcək
