İran və İsrail həddindən artıq gərgin münasibətləri və ümumiyyətlə, Yaxın Şərqdə mövcud sərt geosiyasi vəziyyəti təhlil edərkən hesaba almaq lazımdır ki, Tehran əla dərk edir ki, Tel-Əvivlə toqquşma təqdirində bütün bunlar elə qonşuluqda olan Cənubi Qafqaz üzərinə mənfi təsirini göstərəcək və İran üçün kifayət qədər ciddi problemlərə aparacaq.
Bu haqda ER Milli elmlər akademiyasının “Geğard” Fondunun və Şərqşünaslıq institutunun elmi işçisi dosent Qor Marqaryan jurnalistlə söhbətində İranla İsrail arasında mümkün toqquşmanın və ya birbaşa qarşıdurmanın Cənubi Qafqaz ölkələrinə, xüsusən də regiona təsirindən danışır.
“Yumşaq desək, Cənubi Qafqaz regionunda heç də hamı deyil ki, İran İslam Respublikasının Ermənistanla eyni mövqeyə və münasibətə malikdir.
Ermənistan-İran münasibətlərinə gəlincə, deyə bilərik ki, hər şey aydındır, Gürcüstanamilindəsə riskləri daha az proqnozlaşdırmaq olar və ya ümumiyyətləbunlar barədə ehtimal etmək olmaz.
“Azərbaycanın bu məsələdə mövqeyi başqa məsələdir, xüsusən də İsraillə hərbi, hərbi-siyasi, hərbi-iqtisadi, iqtisadi və siyasi əlaqələrin intensivləşməsi nəzərə alınarsa” – deyərək Marqaryan İsrailin Azərbaycan üçün hərbi texnika və hərbi texniki xammal tədarük edən birinci ölkəyə çevrilib.Həmin işdə hamıdan irəliyə keçib hətta Türkiyəni üstələyib.
Həmsöhbətin sözlərinə görə, İsrail-Azərbaycan müttəfiqlik münasibətləri emosional, qardaşlıq və ya başqa səviyyədə deyil: praktiki və bir-birinin maraqlarını irəliyə aparmaq səviyyəsi üzərindədir.
“Xüsusən də Azərbaycanın coğrafi mövqeyi, İranla münasibətlərdəki bəzi hallar, İran-İsrail münasibətlərinin vaxtaşırı kəskinləşməsi, iki ölkə arasında müxtəlif gərginlik məqamlarının aktivləşməsini nəzərə alınmaqla, Azərbaycan üçün yumşaq desək, hər şey o qədər dəbirmənalı deyil” – deyə Marqaryan əlavə edib ki, İranın mümkün zəifləməsi və ya müharibəyə qoşulması halında, digər ölkələrdə mütamadi olduğu kimi, heç kim istisna edə bilməz daxili narazılıqlar yaxud qarmaqarışıqlıq ola bilməz.
Həmsöhbətin fikrincə, Azərbaycanın İran əyalətinin müasir təbliğat siyasətini mənimsəmək üçün onilliklər boyu davam etdirdiyi “Güney Azərbaycan” tezisini dirçəltməyəcəyini heç kim istisna edə bilməz”- deyə deyə Qor Marqaryan qeyd edib.
“Bakının indiki təbliğatı Azərbaycanın ətrafında hər nə varsa Azərbaycan elan etməkdən ibarətdir: “Şimal, Cənub, Şərq, Qərb”.
Belə templərləAzərbaycan getsə, düşünürəm ki, Azərbaycan hətta “İslam Cənnəti”ni “Cənnət Azərbaycanı” elan edəcək.
Marqaryanın sözlərinə görə, bu baxımdan Cənubi Qafqaz regionunda kifayət qədər ciddi risklərin və məsələlərin yarana biləcəyini və bu kontekstdə Rusiya Federasiyası Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey Şoyqunun son vaxtlarda İrana daha sonar Azərbaycana etdiyi səfərini nəzərə almaq lazımdır ki, bu da məhz Bakıda maraqlı müzakirələrə səbəb oldu.
Düzdür azərbaycanlı ekspertlər bu kontekstdə nəsə dəqiq mövqelər yaxud baxışlar səsləndirmir, bununla belə hər halda ölkə prezidenti İlham Əliyevin o siyasi xadim olmadığını və xüsusən “bütün yumurtaları bir zəmbilə qoya biləcək” xadim olmadığına , “elə edəcək ki, məhz özü zərər çəkən olacaq” ifadələrlə eyham vururdular.
Düşünürəm ki, bunu həmçinin nəzərə almaq lazımdır”- deyə Qor Marqaryan bildirib.
İran və İsrail arasında birbaşa qarşıdurmanın Cənubi Qafqazda hansı təsirlərə malik ola biləcəyi sualına keçərək, həmsöhbət qeyd edib ki, Tehran üçün mümkün regional risklər, məsələn, Azərbaycanın aktivləşdirdiyi, süni şəkildə təbliğ edilən pantürkist gizli ideologiyası var.
“Mümkün risk olan başqa bir məsələ də belə bir senarinin yaranacağı təqdirdə yarana biləcək qaçqın problemidir ki, gərginlik yarandıqda, müharibə aparan ölkələrin bəzi sakinlərinin təhlükəsizlik baxımından müxtəlif faizlərlə öz vətənlərini tərk etməsi sirr deyil”- deyən Marqaryan bunun təkcə Ermənistan üçün deyil, digər ölkələr üçün də ciddi problemə çevrilə biləcəyinə diqqəti cəlb edib.
Bütün Cənubi Qafqaz üçün, onun müşahidəsinə görə, xoşagəlməz hadisələr baş verərsə və İrana qarşı hərbi əməliyyatlar fonunda, hərbi eskalasiya zamanı İslam amili də müxtəlif təzahürlərində baş qaldıra bilər.
Burada biz başqa bir regional oyunçunu – Türkiyəni diqqətdən kənarda qoya bilmərik və bu halda İranın müttəfiqi olmasa da, hərbi eskalasiya halında sonuncunun ikinciyə qarşı sadiq və ya dost mövqe nümayiş etdirəcəyini güman etmək çətindir”-deyə Marqaryan qeyd edib.
Bölgədə baş verən hadisələri təhlil edən Marqaryan vurğulayıb ki, Rusiya Federasiyasının rolunu və təsir rıçaqlarını unutmaq olmaz.
O, həmçinin əlavə edib ki, mümkün İran-İsrail münaqişəsi halında Azərbaycan, yumşaq desək, qibtə olunmaz vəziyyətə düşə bilər, çünki bir tərəfdən “qardaş” İran amili, digər tərəfdən isə, onun ən yaxşı müttəfiqi İsraildir.
Azərbaycanın Tehran və Təl-Əviv qarşıdurmasından istifadə edərək Ermənistan Respublikasına qarşı hansısa təcavüzə əl atacağını güman etmək mümkün olub-olmaması ilə bağlı müşahidələrə toxunan Qor Marqaryan qeyd edib:
“Əslində, proqnozlaşdırın və ya güman edin ki, Belə bir senari olarsa, Azərbaycan hansı addımları atacaq? Əgər biz İran amilini o qədər dəyərləndirsək ki, bunun sırf İranın, məsələn, “Zəngəzur dəhlizi”nin, hərbi yolla Azərbaycana keçidinin və mümkün hərbi eskalasiya və ya zəifləmənin səbəb olduğunu düşünürük.
Biz hesab edirik ki, Azərbaycan belə bir addımla razılaşa bilər, məncə, İran birbaşa məğlubiyyətə düçar olarsa, bu senari o zaman ola bilər” – deyərək həmsöhbət çıxışında analoji fikri bildirib və nəticəyə gəlib ki, İran iqtisadi və hərbi cəhətdən tamamilə özünü təmin edən və regional məsələlərdə öz çəkisi olan ciddi bir ifaçıdır.
