Azərbaycanda etnik xəritədən silinən yerli xalqların davamlı yoxa çıxması
1926-cı ildə Sovet İranşünası Boris Miller Azərbaycan Respublikasının Astara şəhərindən 10 km Şimal-Qərbdə yerləşən Sarax kəndində yaşayan və özlərini Çaroş adlandıran talış qəbiləsi haqqında ilk məlumatları təqdim edib.
Miller bu kəndi Sarax adlandırıb və burada yaşayan Çaroşların sünni talışlar olduğunu, İranın Talış Dülab bölgəsindən köç etdiklərini qeyd edib.
Çaroşlar kəndi Sak adlandırılır. Millerin sözlərinə görə, Çaroşlar nə türkcə başa düşür, nə də danışırdılar və bu dili öyrənmək istəmirdilər.
Bu talış qəbiləsi özünəməxsus yerli inancları, adət-ənənələri ilə seçilib və ata-babalarından miras qalan mədəniyyətlə fəxr edərək yaşamışdır.
Çaroşlar arasında yayılan rəvayətə görə, ilk Çaroşlar 19-cu əsrin əvvəllərində İrandan köç edərək bu ərazilərə yerləşiblər.
Bu kənd hazırda Sarax adı ilə tanınır. 1915-ci ilin əhalinin siyahıyaalınması məlumatlarına görə, Sarax kəndində 267 Çaroş yaşayırdı.
1999-2000-ci illərdə bir qrup alim bölgədə araşdırma aparıb. Bu fəaliyyətə Azərbaycanda yaşayan tanınmış talış ziyalısı, dilçi, **“Talış Mədəniyyət Mərkəzi”**nin rəhbəri və “Talışstanın Səsi” qəzetinin baş redaktoru olmuş Novruzəli Məmmədov da dəstək verib. Məmmədov 2009-cu ildə Bakı hakimiyyəti tərəfindən həbsxanada öldürülüb.
Aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olub ki, Sarax kəndində yaşayan Çaroşların sayı azalıb. Bu azalmanın əsas səbəbi onlara məcburi olaraq türkcə danışma tələbi ilə edilən təzyiqlər olub.
Çaroşların dil və mədəniyyətlərinin qorunması üçün heç bir dövlət proqramı həyata keçirilməyib. Əksinə, onların azərbaycanlaşdırılması üçün bütün şərait yaradılıb.
