Bakıda erməni qırğınlarının şahidləri: “Yolların hər tərəfində cəsədlər vardı”
1988-ci ildə Bakıda erməni sakinlərinə qarşı həyata keçirilən qırqınlar yenidən başlandı. Bütün onlar öz tşkili və prosesləriylə 1905 və 1918-ci illəri xatırladırdı.Bakı ermənilərinin qırğınları.
Erməni sakinlərinə qarşı yeni ixtişaş dalğası 1990-cı il yanvarın 13-19-da artıq zirvəyə çatdı. 1988-1990 Bakıda qırğınlar nəticəsində öldürülən ermənilərin sayı ən azı 500-600-ə çatırdı və üç böyük qırğındasa 30 minə yaxın erməni öldürülmüşdür.Mövcud faktiki sübutlar və şahidlərin ifadələri cinayətlərin qabaqcadan və qəsdən edildiyini və öncə təşkil olunduğunu göstərir.1990-cı ilin yanvarında olan sarsıntıları eləcə də Akçilanlar ailəsi də yaşamışdır.Susanna və Lianna Akçiyan bacıları Sumqayıtda 1988-ci il fevralın 27-29-u qırğınlarından yaxşı xatırlayırlar ki, sonra ermənilərə qarşı davranış həm də qonşuları tərəfindən kəskinliklə dəyişmişdir. Eyvanlara yumurta tullayır, təqib edir, məktəbdə saxta bəhanələrlə tənqid edir və şəhərdən uzaqlaşmağı tələb edirdilər.
Yanvarın 13-də bacılar və onların anası Svetlana Akçyan , köhnə Yeni ili qeyd etməkçün anasının rəfiqəsi yanına getməyə hazırlaşırdı. Haçan ki, qapını döydülər dərhal qışqırmağa başladılar. ”Hanı o ermənilər, hanı o ermənilər. Biz bilirik ki, bu həyətdə ermənilər çoxdur”.Sveta var gücüylə taxta qapını tutaraq qışqırır və qızlarının ordan qaçmasını tələb edir.
Bacılar pəncərə üzərinə çətinliklə olsa da qalxaraq özlərini həyətə atmışlar ümid etməklə ki, arxalarınca anaları da gələcək.Lakin bu onlara nail olmur. Bacılardan Lianna xatırlayır ki, özləri zirzəmiyə enənə kimi hamının qapısını döyüblər, bəs ki, əbəs yerə. Həm rus qadınlar, həm də uzun illər azərbaycanlıyla evlənmiş erməni yaşlı qadınlar onları gizlətməkdən imtina etmişlər qorxmuşlar.
O zaman 14 yaşlı Susanna və 12 yaşlı Liliananın başqa çıxış yolu olmamaqla dəhşətli bir zirzəmidə dizləri suya bürünənə qədər və energetik qığılcımların işıltısı altında bir müddət gizlənməkdən başqa çarəsi qalmadı. Bacılar öz analarının tövsüyyəsini “nə baş versə də qaçarsınız , mənim ardımca gəlməyin” izləməli olur. Yalnız gecə 12-yə yaxın zirzəmidən çıxır və Susannanın məktəbli rəfiqəsi olan Rayanın evinə yollanırlar. Susannanın xatirindən yol boyu meyitlər, çılpaq və başı bədənindən üzülmüş, parçalanmış şəkildə təsvir silinmək bilmir.
“Hər tərəf cəsədlərlə dop-dolu idi. Jora əmi üçüncü mərtəbədə yaşayırdı, professor idi və onu eyvandan atdılar. Sonrasa uşaqlar, uşaqlar ona bıçaqlarla zərbə endirirdi. Hamilə qadın gördük. Onun qarnını kəsmiş, uşağı çıxarmışdılar, qulaqlarını kəsmişdilər ki, brlyant sırğalarını çıxarsınlar.Bütün bunları öz gözlərimizlə görmüşük, o dərəcədə dəhşətliydi…Axı biz hələ uşaqlar idik… Və bizim gözlərimiz önündə oxşar əməllər törədilirdi”-deyərək Susanna yada salır.
Digər küçələrdə də onlar eyni dəhşətli mənzərənin şahidi oldular. “Bütün küçə cəsədlərlə dolu idi, hər tərəfdə alov püskürürdü, fəryad, ahu-nalə aləmi bürümüşdü, çılpaq, yarı ölü və ölmüş qadın və uşaqların fəryadı dəhşətliydi.
Hətta erməniləri risk edərək müdafiə edənlər döyürdülər … Həmin quldurların elə baxışları vardı sanki qana susamışdılar,həbsdən yenicə çıxmışdılar.Mən ilk dəfə gördüm ki, kimisə necə zorlayırlar…O,yaşlı bir qadın idi, onun neçə yaşında olduğunu anlamaq belə çətin idi. Biri zorlayırdı digərləri baxırdı, seyr etdilər, sonrasa onlar .. Yəni o kütləvi zorakalıq idi”-deyərək Susanna qeyd edib.
Rayanın evinə çatarkən Susanna Liliyanı orada qoyaraq anasının arxasınca yollanmaq qərarına gəlir. . Raya da ona qoşulur. Həyətə çatanda pəncərədən içəri girirlər və qarşısında dəhşətli bir mənzərə açılır. Hər yerdə qan var idi. Susanna anasını tapa bilmir. O, heç olmasa cəsədi tapmaq istədi… Anasının axtarışı Susannanı iş yerinə apardı, burada Svetanın rəhbəri arvadının erməniləri öldürmək xəbər eşidərək evlərinə evlərinə getmiş və onu xilas etmişdir.” Ana barədə sonra qəzetlər yazırdı. Onun adı Svetlana Akçian idi. Rəhbəri faktiki olaraq onun həyatını xilas etmişdir. O zaman o ki, kimdir özü başına nələr gəldiyini yaxşı xatırlamırdı. Onu döymüşdülər, beyin travması alınca döymüşdülər. Sifəti tamamiylə göm-göy və yaralarla doluydu, onu tanımaq mümkün deyildi. Bizim anamız olduqca gözəl qadın idi. O vaxtsa dodaqları şişmiş, burnu sınmış, gözləri qapanmış vəziyyətdə idi. O demək olar ki, lal olmuşdur. Onun qulaqlarına sırğalarını çıxarmaq üçün o qədər vurmuşdular ki…Hətta qulaqlarını kəsmək istəmişlər”-deyərək Lilia xatırlayır.
Bütün bu əziyyətlərdən sonra Sveta uzun müddət özünə gələ ,bərpa oluna bilmədi. Susanna bu günə qədər anasının bədənindən pinsetlə yandırılmış siqaret qalıqlarını çecə çıxardığını xatırlayır. Sveta bütün həyatı boyu yalnız uzun bir paltar geydi, çünki bütün bədəni bıçaqla kəsilmişdi və hər yerdə yara izləri var idi …
“O, bunu unuda bilmirdi.Bütün gecəni yata bilmirdi. O, özünün ölü olduğunu düşünərək neçə nəfərin onu zorladığını söyləyirdi. O, çox dəyişmişdir. Özünə qapanırdı. Bizim öncə tanıdığımız adam deyildi, halbuki daima şən adam olub”- deyərək Susanna qeyd edib.
Nəhayət Avçiyan ailəsinə Birləşmiş Ştatlara çatmaq nail olub.Susanna deyir : O vaxtdan etibarən biz Yeni ili qeyd etmirik”.
