Metsamor Atom Elektrik Stansiyasının təhlükəsizlik sistemi yüksək səviyyədədir. Soçidəki “Sirius” Elm və İncəsənət Parkında ikigünlük “Atomexpo 2024” beynəlxalq forumu keçirilir. Tədbir Rusiyanın “Rosatom” dövlət korporasiyasının dəstəyi ilə 13-cü dəfədir keçirilir.
“Atomexpo 2024” sərgisinin əsas mövzusu dördüncü nəsil reaktor texnologiyalarıdır. Məhz bu tədbir zamanı jurnalistlərlə keçirdiyi brifinqdə Ermənistanın Atom Eleketrik Stansiyasının direktoru nəzarətində olan stansiyada görülən işlərə, komponentlərə və gözlənilən investisiya proqramlarına toxundu.
Metsamor atom elektrik stansiyası 2036-cı ilə qədər işləyəcək. Ekspertlərin fikrincə, AES-in fəaliyyətinin uzadılması təsadüfi baş vermir. Mütəxəssislər əmindirlər ki, AES yüksək təhlükəsizlik səviyyəsinə malik olmasaydı, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (MAQATE) onun daha 12 il fəaliyyət göstərməsinə icazə verməzdi.
AES-in fəaliyyətini yalnız bu stansiyanın sahibi olan ölkə dayandıra bilər. Bu barədə Atom Elektrik Stansiyasının baş direktoru Edvard Martirosyan Azərbaycan və Türkiyənin saxta ittihamlarına münasibət bildirərək vurğuladı.
“Ermənistan Ermənistanın AES-in 100 faiz səhmdarıdır. Müəyyən dar məqsədlər güdən digər dövlətlər fərqli fikirlər söyləyə bilər, lakin bu rəy sənədləşdirilmiş faktlara və MAQATE mütəxəssislərinin rəyinə əsaslanmalıdır.
Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin ekspertləri AES-in vəziyyətini öyrənmək üçün dəfələrlə Ermənistana səfər ediblər. Onlar qeyd ediblər ki, Ermənistan AES bütün təhlükəsiz istismar standartlarına cavab verir.
“Mən hesab etmirəm ki, Türkiyə bu məsələni qaldıra bilər, biz əməliyyat təşkilatı olaraq, mən isə o təşkilatın rəhbəri kimi təhlükəli stansiyanı işlədə bilmərik. Mən sizə əminliklə deyə bilərəm ki, təhlükəsizliyə təsir edə biləcək hər hansı tədbir tam miqyaslı həyata keçirilir”.
Atom elektrik stansiyasının istismar müddətini daha on il uzatmaq üçün təxminən 2,5 il vaxt var. Lakin Metsamor atom elektrik stansiyası yenidən təchiz olunmaq üçün hər il işlərini dayandırır. Həmin 45 günlük fasilələr təmir işləri üçün nəzərdə tutulub.
“Bizim stansiyanın təhlükəsizlik sistemi çox yüksək səviyyədədir və ER hökumətinin ayırdığı vəsait mövcud təhlükəsizlik sistemlərinin modernləşdirilməsi üçün tamamilə kifayət edirdi”.
Əgər fasilə 45 gündən çox olarsa, o zaman işlər fəaliyyətin uzadılmasına yönəldilir. Beləliklə, AES 2021-ci ildə 156 gün işləmədi. Məhz o vaxt təhlükəsizlik sistemi daha da gücləndirildi, reaktorun aktiv zonasının təcili soyutma sistemi modernləşdirildi. Bunu Ərazi İdarəetmə və İnfrastruktur Nazirliyi nazirinin müavini Hakob Vardanyan qeyd edib.
“Fukusima qəzasından sonra hazırlanmış standartlara uyğun işləyən yeni nəsil təhlükəsizlik sistemi qurulub. Fövqəladə hallar sistemi qəzanın lokallaşdırılması, tez soyudulması və MAQATE-nin tələblərinə cavab verən müvafiq miqdarda suyun vurulması yolu ilə işləyir”.
Gündəlikdə təkcə AES-in mövcud blokunun uzadılması məsələsi deyil, həm də yeni elektrik stansiyasının tikilməsi məsələsi var. Yeni atom elektrik stansiyasının tikintisi üçün ER Rusiya Federasiyasından başqa Cənubi Koreya, Çin, Fransa və ABŞ-dan təkliflər gözləyir. Ermənistan AES-in baş direktoru Eduard Martirosyanın sözlərinə görə, bu, ümumilikdə böyük layihədir və həm enerji tutumları, həm də yer seçimi baxımından ciddi araşdırma tələb edir.
Hazırda həm “Rosatom”la, həm də yeni atom elektrik stansiyalarının tikintisi təcrübəsi olan digər ölkələrlə iş və müzakirələr aparılır, məqsədi müasir, təhlükəsiz, qiymət baxımından rəqabətədavamlı stansiya tikmək təklifini almaqdır.
“Modul texnologiyaları ilə nüvə reaktorunda hər hansı qəza baş versə, bu, yerli insident hesab olunur. Bunun mənası nədi: Modul tipli atom elektrik stansiyası tikilibsə və onun yaxınlığında yaşayış məntəqəsi varsa, modul tipli atom elektrik stansiyasında qəza baş verdikdə, yaxınlıqdakı yaşayış məntəqəsinin əhalisi evakuasiya edilmir, çünki qəza ətrafdakı əhali üçün təhlükə yaratmır. Əslində bu texnologiyanın üstünlüklərindən biri də budur: Bütün hallarda, xüsusən də nüvə enerjisi məsələsində təhlükəsizlik əlbəttə ki, çox vacibdir”.
Nüvə Təhlükəsizliyi Komitəsi sədrinin birinci müavini Xaçatur Xaçikyan vurğulayır ki, onlar layihə təşkilatlarından lazımi məlumatları alıblar, lakin bu, kifayət deyil.
Metsamor AES-i ikinci enerji bloku 2036-cı ilə qədər işləyəcək. Ərazi İdarəetmə və İnfrastrukturlar naziri Qnel Sanosyan qeyd edir ki, əlbəttə ki, təhlükəsizlik vacibdir, lakin indi onlar Ermənistanın enerji sisteminə hansı modelin uyğunlaşacağını anlamağa çalışırlar.
“Yaxın 60 və ya 100 ildə öz gücü ilə enerji balansımızda düzgün işləyəcək. Bir neçə milyardlıq bir struktur olacağını nəzərə alsaq, düzgün maliyyələşmə mexanizmini tapmağımız vacibdir. Buradan üçüncü gəlir, biz nə qədər pul xərcləyəcəyik və AES-in istehsal etdiyi elektrik enerjisinin qiyməti necə olacaq. Biz bütün bu istiqamətlərdə işləyirik”.
Ekspertlər sahəsində isə vurğulayırlar ki, gücü 1200 meqavata qədər olan atom elektrik stansiyasının olması Ermənistan üçün siyasi və təhlükəsizlik baxımdan əhəmiyyətlidir.
Enerji təhlükəsizliyi üzrə ekspert Artur Avetisyan qeyd edir ki, atom elektrik stansiyası, güclü atom elektrik stansiyası həm enerji, həm də təhlükəsizlik baxımından bizim üçün eyni dərəcədə vacibdir.
“Mən bunu bir neçə dəfə demişəm, indi də deyirəm: güclü atom elektrik stansiyası bizim təhlükəsizlik qalxanımızdır”.
Ekspertlər deyirlər ki, 12 il az deyil, amma istiqamətlənmək, eləcə də yeni AES və ya stansiyalar üçün çox da çox deyil.
