İran və Suriya hökuməti Suriyanın hava müdafiəsini modernləşdirmək, habelə qanunsuz hərbi birləşmələrin Suriyadan çıxarılmasına yönəlmiş geniş hərbi əməkdaşlıq müqaviləsi imzaladılar.
İran-Suriya hərbi əməkdaşlığına dair hərtərəfli razılaşma təkcə Yaxın Şərqdə deyil, həm də davam edən qlobal geosiyasi transformasiya kontekstində əlamətdar hadisədir.
Tehran və Dəməşq arasındakı razılaşma əslində bir neçə gün əvvəl Ərdoğan, Rohani və Putinin iştirakı ilə keçirilən Astana üçtərəfli video konfransından sonra baş verib.
Bundan əvvəlsə faktiki, Ankarada RF-Türkiyə Xarici işlər və Müdafiə nazirləri səvviyyəsiylə gözlənilən danışıqlar ləğv olundu hansı ki,Liviya münaqişəsiylə bağlı olmalıydı.Ancaq Moskva ilə Ankaranın Suriya məsələsi də daxil olmaqla geniş mövzuları müzakirə ediləcəyinə şübhə yox idi.
Ümumiyyətlə, Tehran uzun müddətdir Astana formatı toplantısından yayınan iki nəfəri “həbs etdi”. İranın Suriya ilə yeni razılaşması, şübhəsiz ki, İranı oyundan kənarlaşdırmağa çalışan Türkiyə və Rusiyaya yönəlmişdir.
Digər tərəfdən, Moskva və Ankara beləliklə yaradılan yeni regional vəziyyətə reaksiya verdilər. 2020-ci il yanvarın 3-də ABŞ Prezidentinin siyasi qərarıyla, İranın əsas fiquru və xadimi olan general Qasem Soleimani aradan götürüldü.
Bir tərəfdən Tehrana sərt zərbələr vurmaqla, digər tərəfdən ABŞ digər bölgə oyunçularına qarşı daha inandırıcı bir oyun üçün İrana güclü bir arqument verdi.
Diqqətəlayiqdir ki, Amerika-İran müharibəsi və ya qarşıdurmasının gələcək proqnozları və ya gözləntiləri yerinə yetirilmədi, bunun əvəzində Rusiya ilə Türkiyə qarşıdurma vəziyyətində qaldı və uzun müddət davam edən bir qarşıdurmaya çevrildi.
Məsələ burasındadır ki, İranın bölgədəki zərbəsi Moskva ilə Türkiyə arasındakı boşluğu daha da daraltdı ki, bu da onların İdliblə toqquşmasının səbəblərindən biri oldu.İsrail isə bu haldan hələlik narazı deyil.
Qeyd edək ki,diqqətəlayiqdir bir neçə gün əvvəl Ermənistanın Tehrandakı səfirliyinin qarşısında, Tel-Əvivdə Ermənistan səfirliyinin açılması ilə əlaqədar bir neçə yüz nəfər Ermənistan və İsrail arasındakı yaxın münasibətlərin perspektivindən şikayətlənmişdir.
Əlbəttə ki, İranın daxili sisteminin təbiəti belə bir hərəkətin hökumətin razılığı olmadan baş verə biləcəyini düşünməyə imkan vermir. Digər tərəfdənsə, İran hökuməti əlbəttə ki, çox təbəqəlidir təkcə mühafizəkarlar və reformistlər mübarizəsi ilə yox, həm də türk lobbiçiliyində müəyyən təsiredici qrupların olması ilə, hansılar ki, təbii olaraq həmin təbəqələr mübarizəsində yerləşib.
Buradasa,həm İran, həm də İsrail ilə yaxşı münasibətləri olan Ermənistanın əsas mövzularda dolayı dialoq üçün müəyyən bir ünsiyyət quruluşuna çevrilə biləcəyi qorxusu ola bilər.
Bütün bunlardan sonra İran və İsrail ortaq bir zəmin tapmalı, bunlar da itməyəcək və əsas regional rol oynamağa davam etməz.
Nəhayət, İran və İsrail birgə yaşamaq üçün ortaq zəmin tapmalıdır, həm biri, həm digəri yəni hər ikisi də , ortadan çıxmayacaq və regional rol oynamağa davam edəcəkdir.
Bu dialoqa regional təhlükəsizlik sisteminin, Qafqaz-Yaxın Şərqin geniş bir əyri daxil ola bilər ki, burada erməni məsələsi Artsaxın qələbəsi üçün tarixi və siyasi əsas rolunu oynayacaqdır. Maraqlıdır ki, İsrail-Azərbaycan domenində müəyyən bir soyuqluq və ya ən azı bir fasilə var.
Bu dialoqa regional təhlükəsizlik sisteminin geniş yayılması daxil ola bilər, Qafqaz-YaxınŞərq.Bu isə tarixi-siyasi dayaq statusunda erməni məsələsi,Artsax qələbəsi üçün əsas rol ifa edəcək. Maraqlıdır ki, İsrail-Azərbaycan sferasında müəyyən bir soyuqluq, yaxud, heç olmasa fasilə vardır.
Qeyd edək ki, bu kontekstdə Ermənistan Baş nazirinin mətbuat katibi vasitəsiylə Əliyevin məlum bəyanatına olan reaksiyası maraqlıdır. Əliyev vasitəsilə dünən baş nazirin məlum açıqlamalarına reaksiyasını görmək də maraqlıdır.
Bu kontekstdə Nikol Paşinyan bir neçə dəfə İran dövlətlərini tarixi və siyasi baxımdan Azərbaycan dövlətinin əsas boşluğu və İran ambisiyaları baxımından xatırlatmışdır.
Mətnhttps://www.lragir.am/ məxsusdur.
