Türk beynəlxalq akademiyasının üzvləri Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan və Qırğızıstan ümumtəhsil məktəblərinin tədris planına “Ümumi türk tarixi”, “Ümumi türk ədəbiyyatı” və “Ümumi türk coğrafiyası” dərsliklərinin daxil edilməsi haqqında protokol imzalamışlar.
Dərsliklərin yaradılması işlərinə 2014-cü ildən etibarən başlanılıb. Bunlar artıq 8-ci sinfin təhsil proqramına, yaxud fakultativ fənlər siyahısına salınmağa hazırdır.
Bu haqda Türkiyə beynəlxalq akademiyasının saytı, akademiyanın elmi şurasının yubiley 5-ci iclasının yekunlarına dair məlumat yayıb.
Türk akademiyası 2010-cu il mayın 25-fə açılmış, 2014-cü ildə Beynəlxalq elmi mərkəz statusu almışdır. Akademiyanın fəaliyyətinin rəsmi məqsədi türkdilli ölkələr arasında mədəniyyət, humanitar və elmi əməkdaşlığı təşviq etmək və mütəxəssis mübadiləsi proqramlarını həyata keçirməkdən ibarətdir.
Qeyd edək ki, Akademiyanın əsas binası Nur-Sultanda yerləşir.
“Ümumi türk tarixi” dərsliyi nədən bəhs edir?
“Ümumi türk tarixi” dərsliyində türk xalqlarının qədim zamanlardan XV əsrə, türklərin totem əcdadı olan mifik Göy qurddan Tamerlan imperiyasının süqutuna qədər olan inkişaf xronologiyası təqdim olunub.
2012-ci ildə proqramın konsepsiyasından danışan azərbaycanlı tarixçi Yaqub Mahmudov qeyd edib:
“Türkiyə tarixinin əsas məsələlərindən biri də türklərin ermənilər tərəfindən soyqırımıdır. Ermənilər Şərqi Anadoluda, Cənubi Azərbaycanda və Bakıda soyqırım törədiblər. Daha çox diqqət bu məsələlərin tədqiqinə yönəldiləcək”.
2015-ci ildə isə Yaqub Mahmudov hələ də yazılmamış dərsliyin missiyasını belə formalaşdırıb: “Qərbdə Napoleonu, Bismarkı, Vaşinqtonu necə sevirlərsə, biz də türk dünyasının tarixini sevməliyik.
Bunun üçün bizə ortaq dərsliklər və ortaq tarix lazımdır. Çalışırıq ki, gələcəkdə Azərbaycan, Türkiyə və Orta Asiya gəncləri Şah İsmayıla, Tamerlana, Sultan Süleymana, bütün türk tarixi şəxsiyyətlərinə eyni dərəcədə hörmətlə yanaşsınlar”.
Qazaxıstan Respublikasının təhsil naziri Asxat Aimaqambetov:
“Bu, o demək deyil ki, Qazaxıstanda yeni fənlər tətbiq olunacaq və təhsil proqramları həddən artıq yüklənəcək. Bu gün əksinə, biz deyirik ki, həm müəllimlərin, həm də məktəblilərin yükü azaldılmalıdır.
Yeni dərsliklər müəllimlər türk ölkələrinin ümumi tarixini öyrənməkçün tələbələrimiz üçün əlavə imkandır.Söhbət fakultativ fənlərdən gedir”.
Türklük harada bitir, qazaxlıq haradan başlayır? Türkdilli ölkələr üçün türklüyün harada bitdiyini, qazaxlığın harada başladığını ayırd etmək kifayət qədər çətindir, deyən Şuşan Xaçatryan bununla bağlı çoxlu elmi mübahisələrin olduğunu qeyd edir.
Rəqəmlər şişirdilə bilər. Rəsmi rəqəmlərə görə, 2021-ci ildə Türkiyədən 30 min, Qazaxıstandan 15 min, Azərbaycandan isə 10 min tələbə bu fənni seçib.
Qazaxıstanlı ekspertin fikrincə, rəsmi statistika adətən dövlətin təşəbbüslərinə xidmət edir. Lakin bu, Türkiyənin həmin ölkələrdəki yumşaq gücünün təsiri ilə yaxın gələcəkdə bu mövzulara marağın artacağını da istisna etmir.
“Böyük qardaş” sayılmaq üçün mübarizə aparın. Prezident Erdoğanın rəhbərliyi ilə Türkiyə türk ölkələrinin mütləq lideri kimi mövqe tutur ki, bu da qazax elitası üçün qəbuledilməzdir.
Qazaxıstan regionda sabit və inkişaf etmiş mövqeyə malikdir və türk dünyasının liderlərindən biri olmaq iddiasında ola bilər.
Ölkədə çoxlu rusiyapərəstlər də var. Elitanın böyük bir kütləsi bilavasitə qonşu Rusiyanı minlərlə kilometr aralıda olan Türkiyədən daha vacib hesab edir.
Qırğız müəllim: “Oğlumun o dərsliklə dərs keçməsinə etiraz etmirəm”
Zarina Abdunazarova, milliyyətcə qırğızdır, o, Çin dili və Çin mədəniyyəti üzrə mütəxəssisdir. Yeltsin adına Rus-slavyan universitetində dərs deyir.
Onun sözlərinə görə, Qırğızıstan tarixi dərsliklərinin hər birində Qırğızıstanın tarixinin 60 faizi, qardaş Türkiyənin tarixinin isə 40 faizi təqdim olunub. O hesab edir ki, vahid dərsliklər milli mənliyə təhlükə yaratmır.
“Tariximiz çox vahiddir, hamı türk mənşəlidir və siz bunu dəyişə bilməzsiniz. Uşağımın gələcəkdə o dərsliklə oxumasına etiraz etmirəm.
Çünki tarix qədimdən, uzaqlardan gəlir. Əgər dərslik tarixi birləşdirsək, o zaman Qırğızıstan ayrı bir ölkə olaraq kimliyini itirməyəcək, çünki tarix və mədəniyyət bir-birinə möhkəm bağlıdır və bu halda nə türklər, nə də qırğızlar öz dəyərlərini itirməyəcək, əksinə, münasibətlərini başqa səviyyəyə daşıyacaqlar.
Türkoloq Ruben Safrastyandan üç nəticə:
Pantürkist ruhda yetişmiş nəsil hazırlanır. Türkoloqun sözlərinə görə, prosesi Türkiyə idarə edir. Bu akademiyanın fəaliyyəti ilə ayrı-ayrı türkdilli xalqların yaratdığı dəyərlərin bütün türkdilli dünya üçün ortaq olmasına cəhd edilməkdədir.
Mövcud olmayan şey yaradılmışdır. Türkoloq deyir ki, heç vaxt olmayan bir şey yaratmağa cəhd edilir. Safrastyanın fikrincə, akademiya türkdilli xalqların dünya sivilizasiyasına “töhfəsini” nümayiş etdirməlidir.
Bu, onun müəlliflərindən və ifaçılarından böyük “səylər” tələb edəcək bir problemdir.
Mənəvi sahədə genişmiqyaslı hücum. Safrastyan əmindir ki, yaxın illərdə yeni əsərlər nəşr olunacaq, onlar tərcümə edilərək dünya elmi dairələrində yayılacaqdır.
Türkoloq deyir ki, yeni tarix də həmçinin tariximizin təhrif edilməsi hesabına yazılacaq.
Qazax iş adamı: “Övladlarımın öz köklərini öyrənməsinə etiraz etmirəm”
Kairat Sultangaziev Nur-Sultandan olan fərdi sahibkardır. O, özünü türk dünyasının bir parçası hesab edir, özündə türk mənliyini hiss edir.
O, ümumi türk tarixi, ədəbiyyatı və coğrafiyası dərsliklərinin yaradılmasına müsbət yanaşır, bu dərsliklərin məzmununun başqa xalqları və ölkələri gözdən salmaq məqsədi daşımamasını, millətlərarası mübahisələrə səbəb ola biləcəyini vacib hesab edir.
“Təəssüfflər olsun ki, mən hələ o dərsliklərin məzmunu ilə tanış olmamışam, amma indi deyə bilərəm ki, hərtərəfli inkişaf etmək və onların köklərini araşdırmaq naminə övladlarımın məktəbdə bu fənləri oxumasına etiraz etməzdim” – deyərək Kayrat qeyd edib.
Qazaxıstanda yaşayan erməni ekspertin fikrincə, vəziyyət:
Beynəlxalqşünas Andranik Hovhannisyanın fikrincə, türkdilli ölkələrin mədəniyyət sahəsində birləşməsi təkcə bu regionda öz tarixi nüfuzuna malik olan erməniləri, rusları və çinliləri deyil, həm də həmin dövlətlərin özlərini təhdid edir:
“Bu məhz onları təhlükə altına qoyur, çünki onlar panturanizmin təsiri altında olacaq nəsil yetişdirsələr, o zaman vaxt gələcək ki, onlar artıq danışsalar da, vahid türk dövlətindən danışacaqlar” – deyərək Hovhannisyan qeyd edib.
Onun fikrincə, bu gün Türkiyə və Azərbaycan hakimiyyətinin irəli sürdüyü bütün tezislərə dərsliklər öz yerini tapacaq: yazılacaq ki, ermənilər Azərbaycan ərazilərini işğal ediblər, türklərə qarşı soyqırımı həyata keçiriblər.
Analitik hesab edir ki, bu cür təbliğatın qarşısını almaq və ona qarşı mübarizə aparmaq naminə ciddi mexanizmlər lazımdır.
Akademiya Azərbaycanın işğal etdiyi Ermənistan ərazilərinin türkdilli dünyaya inteqrasiyası prosesində iştirak edir. Bu ilki tədbirlərdən birinin Şuşidə keçirilməsi planlaşdırılır.
