Google Earth peyk xidməti Askeran və Şuşi rayonlarının kosmik şəkillərini yeniləyib. Artsax mədəni irsinin monitorinq saytı qrupu bildirib ki, Azərbaycan Şuşi rayonunun Karin tak kəndini köhnə məhəllələri, bulaqları, mülki infrastrukturu və təbii mühiti ilə tamamilə dağıdıb. Peyk fotoşəkilləri ilə Kanaj jam kilsəsinin ərazisi də görünür, kilsə tamamilə məhv edilib. Azərbaycan vandalimzi Surb Ghazanchetsots kilsəsinin qəbiristanlığına da keçib.
Şuşidəki Surb Hovhannes Mkrtiç kilsəsi yerlə-yeksan edilib. Bu barədə Caucasus Heritage Watch tədqiqat təşəbbüsü xəbərdarlıq edir. Təşkilat vandalizmdən sonrakı və ondan əvvəlki görüntüləri dərc edib. Cornwell Universitetinin Caucasus Heritage Watch təşəbbüsü peyk fotoşəkilləri vasitəsilə Artsaxın abidələrini izləyir. Tədqiqat təşəbbüsü qeyd edir ki, Azərbaycan kilsəni sökməklə Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin 2021-ci il dekabr qərarını kobud şəkildə pozub.
Təşkilat xatırladır ki, Kanaç jam kilsəsi ermənilər 1847-ci ildə Şuşidə tikiblər. Kilsədə inşaatçılar haqqında erməni yazısı olub və orada kilsənin “cənab Hovhannes və Baba Stepanyan Hovnanents tərəfindən qardaşı Mkrtiçin xatirəsinə” tikildiyi bildirilirdi.
2020-ci il müharibəsindən sonra Bakıdakı Rus Pravoslav Kilsəsinin yeparxiyası Kanaç jam kilsəsini bərpa edəcəyini vəd edib. Amma kilsə yerlə-yeksan edilib. Beləliklə, Azərbaycan Şuşinin erməni simasını tamamilə silmək qərarına gəlib və bunun kilsələrdən başlaması təsadüfi deyil. Bunu Yerevan Dövlət Universitetinin mədəniyyətşünaslıq kafedrasının müdiri Hamlet Petrosyan qeyd edib.
“Şuşi kilsələrindən iki kilsə qalıb, Ghazançetsots və Kanaç jam. Onlar ilk növbədə Kanaç jamı partlatmağa, xarabalığa buraxmağa cəhd etdilər, informasiyalar yayıblar guya ki, bu, erməni kilsəsi deyil, rus pravoslav kilsəsidir. Və sonda öz hərəkətlərinə biganə münasibət görərək bu dəfə Kanaç jamı tamamilə məhv etdi”.
Hamlet Petrosyan qeyd edir ki, Kanaç jamdan sonra sonra növbəti mədəniyyət abidəsi Şuşidəki Müqəddəs Qazançetsots kilsəsidir. O qeyd edib ki, Azərbaycan tərəfi hər şəkildə göstərməyə çalışır ki, bu erməni kilsəsi deyil.
“ Eyni şey qəbiristanlıqlara da aiddir”.
Azərbaycanlıların vandalizmi Surb Ghazanchetsots kilsəsinin qəbiristanlığına da çatıb. Qəbiristanlıq tamamilə dağıdılıb.
“Şuşinin ən qədim qəbiristanlığı, orda biz qazıntı işləri apardıq, qəbir daşlarını açıb, orada XVIII əsrin ortalarına aid Şuşinin ən qədim erməni kitabəsi. Bu, qəbristanlıq tamamilə məhv edilib. Şuşinin ən qədim erməni yazısı artıq yoxdur”.
Sirr deyil ki, həm Azərbaycan, həm də Ermənistan tərəfindən qəbul edilmiş beynəlxalq strukturların konvensiyaları işləmir. Bunu İKOMOS Armenianın icraçı direktoru Gaqik Gyurjian bildirib. O qeyd edib ki, YUNESKO-nun da Azərbaycana heç bir təsiri yoxdur.
“Biz bir araya gəlib ölkəmizin bu sahədə aparmalı olduğu siyasəti birgə yaratmağa çalışmalıyıq”.
Cəzasız qalan Azərbaycan Şuşi rayonunun Karın tak kəndini də köhnə məhəllələri, bulaqları, mülki infrastrukturu, təbii mühiti ilə tamamilə dağıdıb. Google Earth peyk xidmətinin yenilənmiş fotolarında kəndin mərkəzində ucaldılmış İkinci Dünya Müharibəsi abidəsinin dağıdıldığı aydın görünür. Bir sıra icma yerləri, orta məktəb, uşaq bağçası, mədəniyyət evi, kənd bələdiyyəsi məhv edildi. Kənddə Şuşi Uşaq Musiqi Məktəbinin filialı fəaliyyət göstərirdi. Dağıdılmış kəndin ərazisində 1841-ci ildə tikilmiş Surb Astsvatsatsin kilsəsi və 1838-ci ildə Akop Simonyan tərəfindən Karkar çayı üzərində tikilmiş Simonents körpüsü hələ də dayanır.
Müxtəlif hesablamalara görə, kilsələr, xaçkarlar və qalalar da daxil olmaqla 4-6 min erməni abidəsi Azərbaycan işğalında qalıb. BMT-nin mədəniyyət təşkilatı UNESCO-nun Artsaxa daxil olmasına icazə verilməyib.
