Azərbaycanda milli azlıqların “yaxşı həyatı”

“Mən əminəm ki, Qarabağda yaşayan ermənilərin həyatı işğal illərindən qat-qat yaxşı olacaq”. Ermənilərə firavanlıq vəd edən İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi ölkənin azlıqları tamam başqa şəraitdə yaşayırlar.

“Azatutyun” radiosunun erməni xidməti Azərbaycanda milli azlıqların həyatı ilə bağlı məqalə dərc edib. Həmin məqaləni Azərbaycan dilində təqdim edirik.

• “Adımız dilənçidir”

Azərbaycanda kürdlərin məskunlaşdığı Yevlax rayonu “Qaracalar mahalı” adlanır, baxmayaraq ki, sakinlər özlərini kürd hesab edirlər.

Azərbaycanın neft və qazla zəngin bu bölgəsində yaşayan insanlar adi həyat şəraitindən məhrumdurlar: onların işığı, qazı, kanalizasiyası, asfaltlanmış küçələri yoxdur. Yoxsulluq ucbatından onlarla çoxuşaqlı ailə övladlarını məktəbə göndərə bilmir, azyaşlılar təhsil almaq əvəzinə valideynlərinin yanında dilənçiliklə və ya ən yaxşı halda satmaq üçün metal toplayıaraq gündəlik çörək qazanırlar.

“Hökümət uşaqlarıma ayaqqabı, yemək, paltar versə, pul alsam, mən dilənməyə çıxmaram”, – deyə Gülpəri Məmmədova “Azadlıq” radiosunun Azərbaycan xidməti ilə söhbətində deyib. Onun sözlərinə görə, hər dəfə problemlərindən danışanda ya media onu ələ salacaq şəkildə təqdim edib, ya da hökumətin adını çəkdiyi üçün təyziqlərlə üzləşib.

Azərbaycanlı jurnalist qeyd edir ki, təkcə Məmmədova deyil, onun icmasının bir çox başqa nümayəndələri də Azərbaycan hakimiyyəti tərəfindən məyus və inciyiblər. Onlara qarşı ayrı-seçkilikdən danışırlar: nə özləri, nə də övladları təhsil almayıb, iş yeri yoxdur, dövlət onlarla maraqlanmır. Sakinlərdən biri şikayətləri sadalayarkən yemək axtararkən zibillikdən tapdığı və otağın divarına asdığı Azərbaycan bayrağını göstərir.

“Bizim Azərbaycan müsəlman millətimizə yaraşmır ki, uşaqlarımız gedir zibillikdən çörək alır. Nə olar ki, adımız dilənçi olub”,-Məmmədova deyir.

“Mən burada yaşayıram, qazım yox, işığım yoxdur. Neçə dəfə müraciət etmişəm, mənə 20 manat, 10 manat verib yola saldılar. Heç kim mənim hansı şəraitdə yaşadığıma baxmayıb. Dedim: gəlin mənim şəraitimə baxın, heç bir şəraitim yoxdur. Qazım yanmır, peç yoxdur. Allahdan başqa heç nəyim yoxdur. Bir gecəni bu evdə, digər gecəni başqa birinin evində keçirirəm. Hər yerə müraciət etmişəm, demişəm, heç kim dərdimi bölüşmək istəmir…”,- Əsmayə Nadirova deyir.

“Çoxuşaqlı anaların aylıq yardıma ehtiyacı var, vermirlər, kürdlərə kömək etmirlər, uşaqları məktəbə qəbul etmirlər, uşaqlar avara çevrilirlər. Çoxları hətta hərbi xidmətə də gedə bilmir, çünki yazıb-oxumağı bilmirlər…”,-deyə Nadirova əlavə edir.

Milli azlıqların müdafiəsi Azərbaycan hökumətinin təkcə Konstitusiyaya deyil, həm də bir çox beynəlxalq konvensiyalara görə öhdəliyidir. Xüsusilə də dilin qorunub saxlanılması ilə bağlı hələ 1992-ci ildə imzalanmış prezidentin xüsusi fərmanı var. Həmin sənəd hökuməti etnik qrupların ana dilini inkişaf etdirməyə məcbur edir.

• Budhuq dili tezliklə dillərin qırmızı kitabına düşəcək

Azərbaycanda Buduq dili həmin fərmana görə deyil, bu dildə danışan az saylı yaşlı insanlara görə qorunub saxlanılır. Ekspertlərin fikrincə, bu dil artıq ömrünün son illərini yaşayır. 1994-cü ildə aparılan araşdırmaya görə, Azərbaycanda Buduq dilini bilənlərin sayı cəmi 5 min nəfərdir.

“Budhuq dili mənim ana dilimdir. Əzbər oxuya bilirəm, yaxşı yaddaşım var, dilimi bu günə kimi qoruyub saxlamışam”,- 90 yaşlı İntizar Kərimova deyir ki, yaşıdları və uşaqları ilə ana dilində danışır. O deyir ki, nəvələr, nəvələr ancaq bəzi sözləri başa düşürlər, danışmağı, yazmağı belə bilmirlər. Budhuq dilində heç bir kitab nəşr olunmur, heç bir mütəxəssis hazırlanmır.

Azərbaycanda bu dilin tədqiqi ilə məşğul olan dilçi alim Adıgözəl Hacıyev bildirir ki, Budhuq dili tezliklə dillərin qırmızı kitabına düşəcək, hökumət bu dilin yoxa çıxmasının qarşısını almaq üçün səy göstərməyib. “Bu dil itmək üzrədir. Onun yaşaması üçün yazmağa başlamaq lazımdır, o zaman bəlkə yaşayacaq”, – mütəxəssis deyir.

• “Onlar talışlar tərəfindən təhlükə hiss edirlər, çünki talışların da ermənilər kimi tarixi var”

Azərbaycanda dil problemindən şikayət edən təkcə kiçik etnik qruplar deyil. Talışlar üçün bu, bir çox problemlərdən yalnız biridir. Avropa Şurasından tutmuş Human Rights Watch-a qədər ən nüfuzlu beynəlxalq qurumlar illərdir ki, “multikultural” Azərbaycanda həmin azlığa qarşı hakimiyyətin repressiyalarından danışır.

Müstəqil mənbələr Azərbaycanda talışların öz kimliklərini qoruyub saxlamaq problemi, əsassız separatçılıq ittihamları ilə üzləşdiklərini, öz dillərində təhsil almaq imkanından məhrum olduqlarını bildirirlər. Hətta həmin ölkədə talışların sayı problemlidir: 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən, bu, 112 min nəfər olduğu halda, bəzi mütəxəssislərə, icma nümayəndələrinə görə, bu rəqəm əslində təxminən on dəfə çoxdur.

Talış jurnalisti və hüquq müdafiəçisi Rəhim Şalıyev “Azatutyun” radiosunun erməni xidməti ilə söhbətində bildirib ki, Əliyev administrasiyası Talış xalqına qarşı açıq ayrıseçkilik edir, ilk növbədə Talış xalqının assimilyasiyasına nail olmağa çalışır.

Şalıyev öz fəaliyyəti ilə əlaqədar hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının təqibindən yayınmaq üçün Azərbaycandan mühacirət edib. Onun sözlərinə görə, bu illər ərzində Azərbaycan hökuməti Talış xalqının siyasi fəaliyyətini boğub, icma rəhbərlərini həbs edib, bir çox insanlara qarşı fiziki repressiyalar həyata keçirib, hətta ölkədə “Talış” adının verilməsini qadağan edib.

“Azərbaycan Respublikası rəsmi olaraq məktəblərdə talış dilini öyrənmək imkanı verir, lakin praktikada belə bir şey yoxdur. Məktəblərə gedin, görərsiniz ki, belə dərslər yoxdur. Azərbaycanda “Talış” adından istifadə etmək, yəni övladınıza “Talış” adını vermək qadağandır. Eyni qadağa, məsələn, türklər üçün yoxdur. Bu ayrı-seçkilik deyilmi? Talışlara münasibətdə belə münasibət onların talışlar tərəfindən təhlükə hiss etmələri ilə izah olunur, çünki talışların da ermənilər kimi tarixi, mədəniyyəti, xalqı var, dövlətçiliyi olub. Rejim təhlükə hesab edir”, – Şaliyev deyir.

• Əliyevin sözlərini heç bir etibarlı qurum təsdiqləmir

Azərbaycan lideri yüksək tribunalardan ermənilərə hüquq və rifah vəd etdiyi, “çoxmillətli Azərbaycanda hökm sürən yüksək tolerantlıq” ilə fəxr etdiyi halda, heç bir etibarlı struktur bu sözləri təsdiqləmir.

Avropa Parlamenti bildirir ki, Əliyev administrasiyası etnik azlıqların: ləzgilərin, talışların, ermənilərin və kürdlərin hüquqlarını qorumaq öhdəliyini yerinə yetirmir.

BMT-nin İrqi ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması üzrə Komitəsi öz növbəsində qeyd edir ki, Azərbaycanda məktəb dərslikləri vasitəsilə “erməni milli və ya etnik mənşəli şəxslərə qarşı irqi nifrət və irqçi stereotiplər” yayılır. Azərbaycanda həmin əməllər araşdırılmır, pislənmir və cəzalandırılmır.

Etnik azlıqların problemləri ilə məşğul olan Minority Rights Group International (MRG) da Azərbaycandakı azlıqların, talışların, ləzgilərin və kürdlərin ayrı-seçkiliyə və məhdudiyyətlərə məruz qaldığını bildirir. Beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatının qiymətləndirməsinə görə, Əliyev administrasiyasının ölkədə həmin imicinin dəyişdirilməsi istiqamətində atdığı addımlar yetərli deyil.