Ermənistan və Hindistan arasında dostluq getdikcə daha çox strateji tərəfdaşlıq xarakteri alır. Bu, dost olmayan qonşuları olan hər hansı bir tərəf üçün vacibdir. Bu barədə Eurasia Review yazıb.
2020-ci ildən etibarən ticarət mübadiləsində sürətli artım müşahidə olunur. 2022-2023-cü maliyyə ilində Hindistandan silah və hərbi texnika idxalı nəzərə alınmamaqla ticarətin həcmi 134 milyon dollar təşkil edib (silahların alınması da daxil olmaqla, ticarət dövriyyəsi 360 milyon dollara yaxın olub).
Hindistanlılar 61,3 milyon dollarlıq mal ixrac edib, 72,8 milyon dollarlıq mal idxal ediblər. Hindistan əsasən əczaçılıq məhsulları, yarı qiymətli daşlar, tütün, ət məhsulları, naviqasiya avadanlıqları ixrac edib.
Ermənistan əsasən qızıl, tibbi avadanlıq, qiymətli daşlar, metallar, dəri, boyalar və s ixrac edib. Ermənistanla Hindistan arasında daha böyük həcmdə ticarət və asılılıq yaratmaq Ermənistan üçün təkcə iqtisadi baxımdan faydalı deyil, həm də onun geosiyasi dəyərini artırır.
Azərbaycan və Türkiyə ilə blokada və pis münasibətlər, Rusiya ilə münasibətlərin pisləşməsi nəzərə alınaraq, İranla yanaşı, Hindistan Ermənistanın dünyada ən mühüm müttəfiqidir.
2020-ci ildən Hindistan Ermənistana intensiv şəkildə silah satır: raket qurğuları, artilleriya və radar sistemləri, tank əleyhinə silahlar və s. Azərbaycanın narazılıqları bu əməliyyatlara mane ola bilmədi.
Hindistan son illər Dağlıq Qarabağ məsələsində aydın mövqe nümayiş etdirir. Hindistanlılar erməni qüvvələrinə silah sataraq Azərbaycanın hərbi əməliyyatlarını pisləyiblər. Bu heç də təsadüfi deyil. Azərbaycanın Pakistanla uzunmüddətli əməkdaşlığı birbaşa Hindistanın maraqlarını təhdid edir.
Bundan əlavə, Cənubi Qafqaz Hindistanın Avropa və Rusiya ilə əlaqə yaratmağa imkan verəcək mühüm nəqliyyat marşrutu, Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin yaradılmasını planlaşdırdığı əsas regiondur. Bu, dəniz, avtomobil və dəmir yolu nəqliyyatını birləşdirən multimodal layihədir. Ermənistan bu layihəni dəstəkləyib.
Layihəni həyata keçirmək üçün Hindistan İranın şimal-qərbindən Cənubi Qafqaz vasitəsilə Rusiyaya və ya Qara dənizə gedəcək dəmir yolu çəkməli olacaq.
Bu baxımdan iki variant var: 1) Ermənistanın cənubundakı Syunik bölgəsindən dəmir yolu, 2) Azərbaycan ərazisindən keçən dəmir yolu.
Problem reallaşacağı təqdirdə Ermənistan ərazisindən keçəcək hipotetik Zangezur dəhlizidir. O, Azərbaycan ərazisinin əsas hissəsindən Ermənistanın Syunik bölgəsi (Ermənistan Respublikasının beynəlxalq səviyyədə tanınmış hissəsi) vasitəsilə Azərbaycanın eksklavı olan Naxicevana keçəcək. Bakının fikrincə, “türk dünyası”nı birləşdirmək üçün dəhliz Ermənistanın yurisdiksiyasından kənarda, erməni keçid məntəqələri olmadan olmalıdır.
Həm Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev, həm də Türkiyə prezidenti Ərdoğan bu dəhlizin yaradılmasının mümkünlüyü barədə açıq şəkildə danışıblar və bu, İran hakimiyyətini azərbaycanlıların mümkün hücumunun qarşısını almaq üçün Ermənistanla sərhəddə hərbi qüvvələri artırmağa məcbur edib.
Azərbaycanın 2023-cü ildə Dağlıq Qarabağı zəbt etməsi ilk baxışdan Hindistanın iqtisadi maraqları üçün fəlakət kimi görünür, çünki bu, Çin və Pakistanın xeyrinə olan Şimal-Cənub dəhlizini potensial olaraq pozur. Şimal-Cənub dəhlizinin əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, o, Hindistana Pakistandan yan keçərək Rusiya və Mərkəzi Asiyaya qurudan çıxış əldə etməyə imkan verəcək.
Ona görə də İslamabad Yerevanla mübahisədə Bakını dəstəkləyir. Üstəlik, dəhliz İranı Çinin orbitindən çıxarmaq və Çinin regiondakı infrastruktur layihələrini qabaqlamaq üçün Hindistanın alətidir.
Lakin Dağlıq Qarabağ müharibəsi beynəlxalq ictimaiyyətin diplomatik qınağına səbəb olduğu üçün Pakistanın Azərbaycanı dəstəkləməkdə daha qətiyyətli olması mümkün görünmür, çünki İslamabad Əfqanıstandakı Taliban rejimini dəstəklədiyi üçün artıq xarici siyasətdə problemlər yaşayır.
Azərbaycanın Dağlıq Qarabağdakı qələbəsi Azərbaycan, Pakistan və Türkiyə arasında artan yaxınlaşma kontekstində Yeni Dehlidə narahatlıq yarada bilər. Son illər üç ölkə arasında sıx hərbi-siyasi əlaqələr qurulub. Türkiyə və Azərbaycan Kəşmir məsələsində Pakistanı dəstəkləyib.
Bu narahatlıqlar Ermənistan-Hindistan təhlükəsizlik əməkdaşlığının dərinləşməsinə yol aça bilər. Hindistan (Bakı ilə diplomatik müharibəyə girmədən) Ermənistanın mühüm müttəfiqi olmağa davam edə bilər, çünki Hindistanın Baş nazir Modinin rəhbərliyi altında apardığı xarici siyasət “strateji cəhətdən muxtar”dır və həm Qərblə, həm Şərqlə, həm də dünya birliyi ilə yaxşı münasibət qurmağa qadir olduğunu sübut edib.
Hindistan-İran-Ermənistan ittifaqı, eləcə də Hindistan-Fransa-Yunanıstan-Ermənistan ittifaqı neo-osmanlı xarici siyasətini qəbul etmiş Ərdoğan Türkiyəsinin qurduğu ittifaqlara yaxşı əks çəki ola bilər.
Ermənistan mühüm nəqliyyat və enerji mərkəzidir. Ölkədə bir sıra su elektrik stansiyaları var və İran-Ermənistan boru kəməri kimi qaz kəmərləri üçün tranzit məntəqəsi kimi xidmət edir. Ermənistan həm də ticarət, nəqliyyat və enerji sahələrində regional əməkdaşlığı təşviq edən Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvüdür.
İki ölkə rəqəmsal infrastruktur sahəsində bir neçə yeni anlaşma memorandumu imzalayaraq, biznes əlaqələrini inkişaf etdirmək üçün uzunmüddətli prosesi davam etdirir.
Hindistan dünyada erməni baxışlarının yaxşı müdafiəçisi ola bilər.
Ticarət, müdafiə, texnologiya, infrastruktur və turizm potensialı olduğu üçün Hindistan-Ermənistan münasibətləri gələcəkdə qəfil yüksəliş göstərə bilər. Birlik strateji və hərtərəfli olmalıdır. Hindistan Ermənistan silahlı qüvvələrinin modernləşdirilməsi üçün lazımi hərbi texnika verə bilər. Üstəlik, müdafiə sahəsində əməkdaşlığa birgə təlimlər, Hindistan hərbi ekspertləri tərəfindən Ermənistan ordusunun hərbi təlimi, maddi-texniki və texniki islahatlar üzrə məsləhətlər daxil edilməlidir.
Gələcəkdə iki ölkə arasında birbaşa aviareyslərin yaradılması zərurəti yaranacaq. Hindistan tibb, informasiya və kommunikasiya texnologiyaları və bərpa olunan enerji məhsulları ilə Ermənistana böyük kömək edə bilər.
Ermənilər düşmən ölkələrdən mal (türk paltarı, pakistan düyü) gətirməkdənsə, onları hindlilərdən ala bilərlər. Ermənistanın coğrafi mövqeyini (Asiya və Avropa arasında), qonşu ölkələrin (Türkiyə, Azərbaycan) antierməni yönümünü, habelə Hindistanın siyasi və iqtisadi gücünü nəzərə alaraq, Yeni Dehli Ermənistanın ən mühüm tərəfdaşına çevrilməlidir.
Ermənistanın inkişafında İranla birlikdə Hindistan ən çox kömək edə bilər. Bütün şəraiti nəzərə alaraq Hindistan Ermənistanın dünyada əsas müttəfiqlərindən birinə çevrilib və bu siyasəti bundan sonra da gücləndirməlidir.
